Mary Allen
O se vaomatua muamua o se vaomatua na faia e le natura. Na atiaʻe na o ia ma e leai ni faʻailoga o tagata o loʻo taina pe totō i totonu. O ulua'i togavao ua ta'ua fo'i o vaomatua na fa'alavelave ai tagata mo sina taimi. Ae na latou le toe faia ma toe tuua le vaomatua i le natura. A maeʻa se taimi umi, e mafai e se tasi ona toe tautala i se vaomatua.
E tusa ma le tasi-lima i le tasi vaetolu o vaomatua uma i le lalolagi o vaomatua anamua. E fa'alagolago lena i le vaapiapi o lou fa'aogaina o le faaupuga. Ae e le tatau ona galo i se tasi o le tele o vaomatua ua mou atu atoa. I aso nei o loʻo i ai le tele o fanua, vao, faʻatoʻaga, taulaga, nofoaga faʻapisinisi, malaevaalele, ma isi. O vaomatua muamua ma vaomatua faʻaaogaina ua mou atu ma sili atu i le lalolagi atoa.
O le upu "vao" e le o manino atoatoa foi. E masani ona na'o le tasi e malamalama i le vaomatua o le teropika. Ae e tele isi ituaiga o vaomatua anamua, o nisi i Europa ae o le tele o isi nofoaga i le lalolagi.
O a ituaiga o vaomatua o iai?
Toeitiiti atoa le afa o le vaomatua o vaomatua timuga. O le tele ma sili ona taua o loʻo i le Amazon Basin i Amerika i Saute, i le Congo Basin i Aferika, ma Asia i Sautesasae.
E le gata i lea, toetoe lava o le afa o vaomatua anamua o vaomatua coniferous i le malulu, itu i matu o le lalolagi. E maua i Kanata, Europa i mātū, ma Asia. Ua ta'ua e le saienitisi o le boreal coniferous forest po o le taiga. E na o spruces, pine, firs, ma laches e iai iina. Mo sea vaomatua e atiina ae, e le tatau ona vevela tele ma e tatau ona toulu le timu po o le kiona i taimi uma.
O le vaomatua o se vaomatua mafiafia i le teropika. O le tele o vaomatua anamua e ta'ua o le vaomatua. I se uiga vaapiapi, e tautala se tasi i togavao na o Asia, lea e iai le timuga. E tautala foi se tasi i se vaomatua i se uiga faafaatusa. Mo se faʻataʻitaʻiga, e te fai atu: "O le vaomatua lenei" pe a faʻafefeteina pepa ma e le mafai ona e toe vaʻaia.
O isi ituaiga o vaomatua o loʻo faʻasalalauina i le lalolagi atoa. E iai fo'i vaomatua anamua i Europa. Ae ui i lea, e na o se vaega itiiti lava o le togavao atoa.
O fea vaomatua anamua o iai i Europa?
O le vaega pito sili ona tele o vaomatua anamua o loʻo iai pea i Europa o loʻo i le itu i matu o Europa. O latou o vaomatua coniferous ma e mafai ona e mauaina le tele oi latou aemaise lava i le itu i matu o Rusia, ae faʻapea foʻi i Scandinavia.
O le vaomatua pito sili ona tele i Europa Tutotonu o loʻo i Carpathians. O se mauga maualuga lea i Europa i sasae, e tele lava i Romania. Peitaʻi, i aso nei, ua manatu le toʻatele o saienitisi ua tele naʻuā tagata i inā ma ua lē o toe avea nei ma togavao moni. I se nofoaga lata ane, o lo'o i ai pea le tele o togavao lapopoa muamua.
I Polani, o loʻo i ai se vaomatua fefiloi ma coniferous, lea e latalata tele i se vaomatua anamua. O lo'o i ai oak tetele, o lefulefu, o le lime, ma elms. Ae ui i lea, o lenei vaomatua o loʻo taʻatia i lalo se vaega. Ua ave e le au siosiomaga le mataupu i le faamasinoga.
I Lower Austria, o loʻo i ai pea le togavao tele o Dürrenstein. O le toafa pito sili ona tele i Europa Tutotonu. O le mea moni, o lona vaega pito i totonu o loʻo tumau pea e leʻi faʻaogaina e tagata talu mai le tausaga aisa mulimuli.
I luga o le Alps o loʻo i ai pea vaomatua e leʻi faʻaogaina e latalata tele i vaomatua anamua. I Suiselani, e tolu isi togavao laiti laiti ae moni: tasi i cantons o Schwyz, Valais, ma Graubünden.
I Siamani, e le o toe iai ni vaomatua moni. E na o ni nai vaega e latalata i se togavao. O le Bavarian Forest National Park, le Harz National Park, ma se vaega i le Vaomatua o Thuringian. I totonu o le Paka National Hainich, o loʻo i ai togavao tuai mumu lanumeamata ua tuʻu ia latou lava masini mo le tusa ma le 60 tausaga.