Utywina

Isici sobomi setywina elithandekayo ngamanzi. Apha bafumana indlela yabo yokujikeleza iimfama kwaye banomdla kuthi ngobuchule babo bokudada.

iimpawu

Ingaba itywina likhangeleka njani?

Amatywina aqhelekileyo aphuma kusapho lwamatywina nakuhlobo lwezilwanyana ezidla inyama. Zibhityile kunamanye amatywina. Iinkunzi zifikelela kwi-180 cm ubude kwaye zinobunzima obuyi-150 kg, iimazi ziyi-140 cm kunye ne-100 kg.

Intloko yazo ingqukuva kwaye uboya bazo bumhlophe-ngwevu ukuya kwengwevu-mdaka ngombala. Ithwala ipateni yamabala kunye namakhonkco. Ngokuxhomekeke kummandla, umbala kunye nepateni inokwahluka kakhulu. Kunxweme lwaseJamani, uninzi lwezilwanyana zingwevu ezimnyama kunye namabala amnyama. Ngexesha lophuhliso lwabo, amatywina alungelelanise ngokugqibeleleyo kubomi emanzini. Umzimba wabo ulungelelanisiwe, imilenze yangaphambili iguqulwa ibe yizakhiwo ezifana ne-fin, imilenze yangasemva ibe ngamaphiko e-caudal.

Iinyawo zabo zineentambo phakathi kweenzwane zabo. Iindlebe zabo ziye zarhoxa kangangokuba kubonakala imingxuma yendlebe kuphela entloko. Iimpumlo zicandekile kwaye zinokuvaleka xa untywila. Iindevu ezinamabhovu amade ziqhelekileyo.

Zihlala phi iintini?

Amatywina asasazwa kuwo wonke umhlaba osemantla. Zifumaneka zombini kwiAtlantiki kunye nePasifiki. EJamani, zifumaneka ikakhulu kwiNorth Sea. Kwelinye icala, azifane zifumaneke kuLwandle lweBaltic, zize emva koko zifumaneke kunxweme lweDanish neziqithi ezisemazantsi eSweden.

Iintini zihlala kunxweme olunesanti nolwamatye. Ngokuqhelekileyo bahlala kwiindawo ezingekho nzulu zolwandle. Nangona kunjalo, amatywina ngamanye amaxesha afudukela emilanjeni ixesha elifutshane. I-subspecies ihlala kwichibi elinamanzi acwengekileyo eCanada.

Zeziphi iindidi zamatywina akhoyo?

Kukho iindidi ezintlanu zamatywina. Ngamnye kubo uhlala kwindawo eyahlukileyo. Njengoko igama layo libonisa, itywina laseYurophu lixhaphakile kumanxweme aseYurophu. Itywina laseKuril lihlala kunxweme lwaseKamchatka nakumantla eJapan nakwiZiqithi zaseKuril.

Ekuphela kwezilwanyana ezifumaneka kumanzi acocekileyo yi-Ungava seal. Ihlala kwamanye amachibi kwiphondo laseKhanada laseQuébec. I-subspecies yesine yenzeka kunxweme olusempuma, eyesihlanu kunxweme olusentshona kuMntla Melika.

Ingaba itywina iba neminyaka emingaphi?

Amatywina anokuphila iminyaka engama-30 ukuya kwengama-35 ngokomndilili. Iimazi zihlala ixesha elide kuneenkunzi.

Ziphathe

Liphila njani itywina?

Amatywina anokuntywila ukuya kutsho kuma-200 eemitha ubunzulu kwaye kwiimeko ezinzima kakhulu kangangemizuzu engama-30. Batyala into yokuba oku kunokwenzeka kukulungelelaniswa okukhethekileyo kwemizimba yabo: Igazi lakho liqulethe i-hemoglobin eninzi. Eli libala elibomvu legazi eligcina ioksijini emzimbeni. Ukongeza, ukubetha kwentliziyo kuyacotha xa uqhuba, ngoko ke amatywina asebenzisa ioksijini encinci.

Xa zidada, iintini zisebenzisa amaphiko azo angasemva ukuze ziqhube. Banokufikelela kwisantya esifikelela kuma-35 eekhilomitha ngeyure. Amaphiko angaphambili asetyenziswa kakhulu ekuqhubeni. Kwelinye icala, emhlabeni, ziyakwazi ukushukuma nje ngokurhubuluza emhlabeni njengombungu usebenzisa amaphiko awo angaphambili. Nditsho nawona manzi abandayo awawakhathazi amatywina:

Uboya bazo obunoboya obungama-50,000 ngesentimitha yesikwere benza umaleko okhuselayo womoya kwaye ngaphantsi kwesikhumba, kukho umaleko wamanqatha ukuya kuthi ga kwiisentimitha ezintlanu. Oku kuvumela izilwanyana ukuba zinyamezele amaqondo obushushu ukuya kutsho kuma-40° ngokukaCelsius. Amatywina abona ngokucacileyo ngaphantsi kwamanzi, kodwa umbono wawo emhlabeni awucacanga. Iindlebe zazo nazo zimnandi kakhulu, kodwa zinuka kakubi.

Eyona nto inomdla kakhulu ukuziqhelanisa nobomi basemanzini, ngamabhovu awo: Ezi nwele, ezaziwa ngokuba yi “vibrissae”, zijikelezwe yimithambo-luvo emalunga ne-1500 – malunga namaxesha alishumi ngaphezulu kwamabhovu ekati. Zii-eriyali ezibuthathaka kakhulu: Ngolu nwele, amatywina anokubona neyona ntshukumo incinci emanzini. Bade baqonde into equbhayo emanzini: Ngenxa yokuba iintlanzi zishiya ii-eddies eziqhelekileyo emanzini kunye neentshukumo zazo, amatywina ayazi kakuhle ukuba leliphi ixhoba elikummandla wazo.

Ngabo, unokuziqhelanisa ngokugqwesileyo nakumanzi amafu. Namatywina angaboniyo anokufumana indlela yawo emanzini ngoncedo lwawo. Amatywina ayakwazi nokulala emanzini. Ziyadada zinyuka zise emanzini kwaye ziphefumlela phezulu kwakhona ngaphandle kokuvuka. Elwandle ngokuqhelekileyo ziba zodwa, emhlabeni, xa ziphumle kwintlabathi, zidibana ngokwamaqela. Nangona kunjalo, kukho iingxabano phakathi kwamadoda.

Abahlobo kunye neentshaba zetywina

Ukongeza kwiintlanzi ezinkulu ezizingelayo ezifana neminenga ebulalayo, abantu sesona sisongelo kwiintini: izilwanyana bezizingelwa ngabantu kangangamawaka eminyaka. Inyama yawo yayisetyenziselwa ukutya, yaye uboya bawo babusetyenziselwa ukwenza iimpahla nezihlangu. Bakwathwaxwa kukungcoliswa kolwandle ngabantu.