Mary Allen
O laumei o manu fetolofi. E iai le eseesega o laumei ma laumei, o nisi e ola i vai magalo ae o isi i vai masima. O le laumei e mafai ona ola e oo atu i le 100 tausaga, ma o le laumei lapoa e sili atu ona matua.
O laumei e fafaga tele i la'au o le vao. I le tafeaga, e mafai foi ona fafagaina i latou i le latisi ma i nisi taimi o fualaau aina po o fualaau faisua. E sili ona fiafia laumei sami e fai mea'ai, paa, po'o le i'a. O meaola o lo'o ola i vai ma'ale'ale e 'ai la'au, tama'i i'a, po'o togo o iniseti.
O laumei o manu toto malulu ma o lea e malosi ai pe a mafanafana. I le taumalulu latou te moe mo le tolu i le fa masina i le vevela o le fa tikeri Celsius. O le taimi lea latou te malolo ai ma e le aai i se mea.
E tuu fuamoa e laumei i le taumafanafana. E eli e le fafine se pu i ona vae tua e tuu ai ona fua. O fuamoa e tanu ma fofoa i le eleele i le mafanafana o le la. Ua le toe popole le tina. Mo nisi ituaiga, e na'o le vevela o le fa'ato'aga e iloa ai pe fofoa mai laumei po'a po'o fafine. E le'i fuafuaina, e vave lava ona latou na o i latou. Latou te ola mulimuli ane na o i latou.
E fa'afefea ona tupu le tane?
I le evolusione, o le ofutau na atiaʻe mai le ivi. E tupu a'e i ona luga se talipupuni seu. I nisi laumei, e faasolosolo malie lava ona pa'u'u lau pu i fafo e toe faafou, ae tutupu a'e i lalo ni papatusi fou. I isi laumei, e aliali mai mama faaletausaga, e tutusa ma mama i totonu o se ogalaau. I itu uma e lua, o le atigi e ola faatasi ma le manu laiti.
Ona o le atigi, e le mafai ona manava le laumei e pei o isi manu. E lē mafai ona faalautele le fatafata pe a e mānava i totonu ma toe paʻu i lalo pe a e mānava. E manava le laumei e ala i le faaloaloa uma o vae e fa i fafo. O le mea lea e mafua ai ona faʻalautele le mama ma miti i le ea. Ina ia manava, na te tosoina i tua ona vae i totonu.
O a fa'amaumauga mo laumei?
O laumei o se tasi lea o manu e mafai ona ola i se matua tele. Ae ui i lea, o le laumei Eleni naʻo le tusa ma le sefulu tausaga i le natura. E masani ona ola laumei i le 75 tausaga pe sili atu. O le alii laumei o Adwaita fai mai ua matua. Na mate i se pa manu i Initia i le 256 o ona tausaga. Peitaʻi, e lē o mautinoa atoatoa lona matua.
O ituaiga eseese fo'i e o'o atu i le tele o le tino. I le tele, o le atigi e na o le sefulu i le limasefulu senitimita le umi. O laumei lapopoa i le Atu Galapagos e sili atu i le mita. E sili atu le umi o laumei. O ituaiga sili ona umi e oʻo i le umi o le atigi e lua mita ma le limasefulu senitimita ma e 900 kilokalama lona mamafa. O se tasi o ia laumei pa'u sami na ta'ele i luga o se matafaga i Uelese ma lona umi o le atigi e 256 senitimita. E 916 kilokalama lona mamafa. Sa umi atu nai lo se moega ma mamafa atu nai lo se tamai taavale.
E lelei tele laumei i le maulu. Latou te oʻo i le loloto o le 1500 mita. E masani lava, e tatau ona latou o mai e manava. Ae o le tele o ituaiga o lo'o i ai le tami i le cloaca, e pei o le pito i lalo. O lea e mafai ai ona latou maua le okesene mai le vai. E sili atu le atamai i laumei musk. E iai o latou pu fa'apitoa i o latou fa'a'i latou te fa'aogaina e aumai ai le okesene mai le vai. O le mea lea e mafai ai ona latou tumau i lalo o le vai mo le silia ma le tolu masina i le vaitaimi o le moe.
Po ua lamatia laumei?
E puipuia lelei laumei matutua i o latou atigi. Ae ui i lea, o alligators ma le tele o isi pili faʻaofuofu e lamatia ia i latou. E faigofie ona latou ta'e le tane i o latou auvae malolosi.
O fuamoa ma tamaiti laiti e sili atu ona lamatia. E faoa e alope o latou ofaga. Ua pu'e e manu felelei ma paa laumei faato'a fofoa a o agai atu i le sami. Ae e toatele foi tagata e fiafia e ai fuamoa po o manu ola. O le tele o laumei sa masani ona ai, aemaise lava i le Fagafulu. Sa fa'aputu e tagata folau i motu ma matafaga laumei lapopo'a. E oo lava i aso nei, e tele manu laiti e maua i le vao ma fai ma fagafao.
E tele laumei e mamate i mea oona o lo'o fa'aaogaina i fa'ato'aga. O o latou nofoaga masani ua liua e avea ma eleele lelei ma o lea ua leiloloa ai. O auala e motusia o latou nofoaga ma faʻalavelave ai lo latou toe gaosia.
E tele laumei o le sami e mamate ona o le taumafaina o palasitika. O taga palasitika e foliga pei o le jellyfish i laumei, e fiafia e 'ai. Latou te titina pe mamate ona o le palasitika e faaputuputu i totonu o latou manava. O le mea leaga o le laumei mate e pala i totonu o le vai, faʻasaʻoloto ai le palasitika ma ono fasiotia ai le tele o laumei.
Na oo mai le fesoasoani i le 1975 e ala i le Washington Convention on International Trade in Endangered Species. O lenei feagaiga i le va o le tele o setete e faʻatapulaaina pe faʻasa foi fefaʻatauaʻiga i meaola lamatia. O lenei mea na aumaia ai sina mapusaga. I le tele o atunuu, ua tuuto atu saienitisi ma volenitia e faia ni faaleleiga. Mo se faʻataʻitaʻiga, latou te puipuia faamoega i alope pe ufiufi foʻi i le uati e faasaga i manu ma tagata faomea. I Siamani, mo se faʻataʻitaʻiga, ua latou toe faʻafeiloaʻi le laumei vaituloto moni.