in

Sami: O Mea e Tatau Ona E Iloa

O le sami o se vai e faia i vai masima. O se vaega tele o le lalolagi e ufitia i le sami, e sili atu i le lua vaetolu. E iai vaega ta'itasi, ae e feso'ota'i uma. Ua ta'ua lea o le “Sami o le Lalolagi”. E masani ona vaevaeina i vasa e lima.

E le gata i lea, o vaega o le sami e iai foi igoa faapitoa, e pei o sami ma faga. O le Sami Metitirani o se faʻataʻitaʻiga lea poʻo le Caribbean. O le Sami Ulaula i le va o Aikupito ma Arapi e sili atu o se itu i le sami lea e toetoe lava a tapunia atoa.

O le fogāeleele e tele ina ufitia i le sami: E tusa ma le 71 pasene, o lona uiga e toetoe lava tolu-kuata. O le pito loloto o lo'o i le Mariana Trench i le Vasa Pasefika. E tusa ma le sefulutasi afe mita le loloto iina.

O le ā tonu lava le sami, ma o le ā le igoa e faapea?

Afai e si'osi'omia atoa se vai e le eleele, o lona uiga e le o se sami a o se vaituloto. O nisi vaituloto e ta'ua pea o sami. E lua mafuaaga eseese e mafai ona i ai.

O le Sami Caspian o se vaituloto masima. E faatatau foi lea i le Sami Mate. Na maua lo latou igoa ona o lo latou lapopoa: i tagata, e foliga lapopoa e pei o se sami.

I Siamani, o loʻo i ai se isi mafuaaga faʻapitoa. I le gagana Siamani, e masani ona matou taʻua Meer mo se vaega o le sami ma Vaʻai mo vai tu i uta. I le Low German, peitaʻi, o le isi itu. O lenei mea ua maua lona ala i le gagana Siamani masani.

O le mea lena tatou te taʻua ai foi “le sami” mo se sami: o le Sami i Matu, le Sami Baltic, le Sami i Saute, ma isi. E iai foʻi vaituloto i Siamani i mātū e iai le upu “sami” i o latou igoa. O le sili ona lauiloa atonu o le Steinhuder Meer i Lower Saxony, o le vaituloto tele i matu.

O a sami o iai?

O le sami o le lalolagi e masani ona vaevaeina i vasa e lima. O le vasa lapo'a tele o le Vasa Pasefika i le va o Amerika ma Asia. Ua na o le ta'ua foi o le Pasefika. O lona lua tele o le Vasa Atelani poo le Vasa Atelani i le va o Europa ma Aferika i sasae ma Amerika i sisifo. O le lona tolu tele o le Vasa Initia i le va o Aferika, Initia, ma Ausetalia.

O le lona fa tele o le Vasa i Saute. O le eria lea o lo'o siomia ai le motu tele o Antarctica. O le la'ititi o le lima o le Vasa Arctic. O lo'o taoto i lalo o le aisa arctic ma o'o atu i Kanata ma Rusia.

O nisi tagata e talanoa e uiga i sami e fitu. E faaopoopo atu i vasa e lima, latou te faaopoopo atu i ai ni sami se lua e latalata ia i latou pe e masani ona latou faimalaga i vaa. O faʻataʻitaʻiga masani o le Sami Metitirani ma le Caribbean.

I aso anamua, na faitau foʻi tagata i sami e fitu. O vaega ia e ono o le Metitirani e pei o le Sami Adriatic ma le Sami Uliuli. E tofu le vaitaimi ma lana lava auala e faitau ai. O lenei mea sa matua'i feso'ota'i ma po'o fea o sami na iloa uma.

Aisea e taua tele ai le sami?

E toʻatele tagata e nonofo i tafatafa o le sami: latou te puʻe iʻa iina, maua tagata tafafao maimoa pe folau i le sami e felauaiga oloa. O le alititai o lo'o i ai mea mata e pei o le suau'u mama, lea e maua mai.

Mulimuli ae le itiiti, o le sami e taua mo le tau o lo tatou paneta Lalolagi. E teuina e le sami le vevela, tufatufaina atu e ala i au, ma mitiia foi kasa oona e pei o le carbon dioxide. A aunoa la ma i latou, semanu tatou te maua atili le mafanafana o le lalolagi.

Ae ui i lea, o le tele o carbon dioxide e leaga foi mo le sami. I le suasami, e avea ma carbonic acid. O le mea lea e fa'asuka ai le sami, lea e leaga mo le tele o vai.

O lo’o atugalu fo’i le au si’osi’omaga ona o le tele o le lapisi o lo’o i’u atu i le sami. Aemaise lava le palasitika e fa'aleagaina lemu. Ae ui i lea, e pala i ni vaega laiti tele, le microplastics. O lea e mafai ai ona i'u i tino o manu ma fa'aleagaina ai.

E faapefea ona oo le masima i le sami?

E leai se isi mea i le lalolagi o iai le tele o vai e pei o le sami: 97 pasene. Ae ui i lea, o le sami e le mafai ona inu. I nisi o gataifale, o loʻo iai laʻau mo le faʻamamaina o le suasami, lea e faʻaaogaina ai vai inu.

E maua masima i papa i le lalolagi atoa. I le fesoʻotaʻiga ma le sami, e masani ona tautala se tasi i le masima laulau poʻo le masima masani, lea tatou te faʻaaogaina i le umukuka. Ole masima laulau e solo lelei ile vai. E oo lava i nai vaega laiti e oo atu i le sami e ala i vaitafe.

E iai foi masima i le alititai. O lena foi ua goto malie i le vai. E mafai fo'i e mauga mu i luga o le fogasami ona fa'amasima. O mafui'e i le alititai e mafua ai fo'i ona ofi le masima i le vai.

O le taamilosaga o le vai e mafua ai le tele o vai e ulu atu i le sami. Peita'i, e mafai ona toe alu ese mai le sami pe a fa'asao. E le o faatasi le masima. O le masima, pe a oo i le sami, e tumau ai iina. O le tele o le sua o le vai, o le tele foi lea o le masima o le sami. O le mea lea, e le tutusa lelei le masima i sami uma.

Ole lita ole suasami e masani ona iai ile 35 kalama ole masima. E tusa lena ma se sipuni sipuni ma le afa. E masani ona matou faatumuina pe tusa ma le 150 lita vai i totonu o se tapu ta'ele. E tatau la ona e faaopoopo pe tusa ma le lima kilokalama o le masima e maua ai le suasami.

Mary Allen

tusia e Mary Allen

Talofa, o a'u o Mary! Sa ou tausia le tele o meaola fagafao e aofia ai taifau, pusi, puaa, iʻa, ma tarako 'ava. E sefulu fo'i a'u fagafao i le taimi nei. Ua ou tusia le tele o autu i lenei avanoa e aofia ai le auala, tala faʻamatalaga, taʻiala tausi, taʻiala faʻatupu, ma isi mea.

Tuua se tali

Avatar

o le a le lomia lou tuatusi imeli. fanua manaomia ua faailogaina *