Mary Allen
Faatasi ai ma o latou faufau lapopoa, latou te foliga matagofie lava; O le mea lea, o le tia mumu e masani ona taʻua o "tupu o le vaomatua".
uiga
O a foliga o aila mumu?
O le tia mumu e iai i le aiga o tia ma e ta'ua o tagata e ave auupega muaulu. O lenei igoa mata'utia e fa'atatau i le uiga masani o nei mamame le leaga: o le lapopo'a o lo'o o tama, lea latou te fa'afefe ai a latou tagata tauva ma puipuia lo latou teritori i le vaitau o le fa'aipoipo.
E matua ese lava foliga o fau. I totonu o Europa Tutotonu, e aofia ai laʻau e lua e tupu mai le ponaivi pito i luma ma e masani lava ona oʻo atu i le tolu lala pito i luma. I le pito i tua, e mafai ona lala ese le tele o lala, ma faia ai se pale. O le matua o le aila, o le tele foi lea o ona lala. Faatasi ai ma a latou oi, e fai lava si uta a le tia: e tusa ma le ono kilokalama lona mamafa, ma i le tulaga o tia matua e oo atu i le 15 pe 25 kilokalama.
O le igoa o le tia mumu e sau mai le mea moni o le fulufulu o nei manu e mumu-enaena i le taumafanafana. Ae peitai, i le taumalulu, e enaena-enaena. E i ai se paʻepaʻe lapoa poʻo se samasama i lalo o le siʻusiʻu i luga o latou papa, o le mea e taʻua o le faʻata.
O le si'usi'u lava ia e lanu uliuli i luga ae pa'epa'e i lalo. O tia mūmū o a tatou meaola e sili ona tele: E fua le 1.6 i le 2.5 mita mai le ulu i lalo, e i ai le maualuga i tua o le 1 i le 1.5 mita, o le siʻusiʻu laʻititi e 12 i le 15 senitimita le umi ma o latou mamafa i le va o le 90 ma le 350 kilokalama. E mafai ona eseese le lapopo'a o tia e fa'atatau i le itupa ma le mea e nonofo ai: e sili atu le lapopo'a o tane nai lo fafine ma e ta'alo le ua umi i le tautoulu ma le taumalulu.
E le gata i lea, o le tia i Europa Tutotonu ma Sasaʻe e sili atu le tele nai lo, mo se faʻataʻitaʻiga, tia i Europa i Matu poʻo le motu Italia o Sardinia.
O fea e nonofo ai aila mumu?
E maua aila mumu i Europa, Amerika i Matu, Aferika i Sisifo, ma Asia i matu. Ona o le tuliga malosi ma o latou nofoaga - o vaomatua tetele - o loʻo faʻaumatia atili, latou te le toe nonofo i soo se mea, ae na o ni nai itulagi. I nisi o eria, ua faia foʻi taumafaiga e toe faʻafeiloaʻi aila mumu: mo se faʻataʻitaʻiga i Finelani, Europa i Sasaʻe, ma Morocco. Ua tuulafoaʻia foʻi i latou i isi itulagi e lē o ni tagatanuu moni, e pei o Ausetalia, Niu Sila, ma Argentina.
E mana'omia e tia mūmū ni togavao tetele ma ta'atele ma fa'amama ina ia olaola. Peitaʻi, e tutupu foʻi i togavao mauga faapea foʻi ma nofoaga o le vevela ma le lafulemu. O tia mumu e aloese mai tagata.
O a ituaiga tia mumu o iai?
E tusa ma le 23 ituaiga eseese o tia mumu e maua i itulagi eseese i le lalolagi. Ae o i latou uma o le aiga o tia mumu. Ole subspecies pito sili ona tele ole North American elk. E vavalalata ma le tia mumu le tia sika mai Asia, le tia paʻepaʻe paʻepaʻe mai le Metitirani ma Sasaʻe lata ane lea na faʻafeiloaʻi i Europa, ma le Amerika siʻusiʻu paʻepaʻe, lea na faʻafeiloaʻi foi i nisi o eria o Europa.
E fia tausaga o le aila mumu?
E mafai ona ola le tia mumu e oo atu i le 20 tausaga.
Amio
E fa'afefea ona ola aila mumu?
E na'o le to'aga o tia i le afiafi i le afiafi. Ae sa ese lava: o aila sa i fafo ma fealuai i le ao. Talu ai sa matuā saʻilia e tagata, e masani ona natia i latou i le ao. E na ona latou o mai e aai i le afiafi. E masani ona nonofo eseese tamaʻitaʻi ma tane. E nonofo le fafine i faga ma tama'i manu ma e ta'ita'iina e le 'aila tuai. E feoa'i solo i totonu o le togavao po'o le faia o ni vaega laiti.
So'o se tasi na te iloa le mea e nonofo ai aila i totonu o se togavao e mafai ona faigofie ona va'aia i latou aua o lo'o latou fa'aogaina pea lava auala. O ia ala e ta'ua o suiga. O tia mumu e le gata e lelei tamo'e, e lelei foi i le osooso ma le aau. E masani ona latou va'aia fili mai mea mamao ona e mafai ona latou fa'alogo, va'ai ma sogisogi lelei.
Aua e te ofo pe a e vaʻai i aila e leai ni sego: muamua, e naʻo le tane mūmū e iai oni, ma lona lua, o le tane e sasaa o latou tua i le va o Fepuari ma Aperila. Faatasi ai ma le tele o le laki, e mafai foi ona e mauaina i totonu o le vaomatua. E oʻo atu i le faaiuga o Aukuso, o le a toe tutupu aʻe fou. I le amataga o loo ufitia pea i se paʻu, e taʻua o le pa, lea e faasolosolo malie ona sasaa e le aila e ala i le oloina o ogalaau i ogalaau.
Uo ma fili o le aila mumu
Luko ma urosa enaena e mafai ona avea ma mea matautia i aila mumu, o manu laiti e mafai foi ona afaina i lynx, alope, po o aeto auro. Ae peitai, ia i tatou, e tau leai ni fili o aila aua e toetoe lava a leai ni manu fe'ai tetele o totoe.
E fa'afefea ona fanafanau aila mumu?
O le Autumn, Setema, ma Oketopa o vaitau faʻaipoipo poʻo vaitau faʻafefe mo le tia. Ona matua leo tele lea: Ua le toe feoai solo tane ia latou vaega, ae ua na o ia ma faalogoina a latou leo leotele. Ona latou mananaʻo lea e fai atu i le isi tia: “O aʻu lenei oganuu!” Latou te faatosinaina foi fafine ia latou valaau.
O le taimi lenei o lona uiga o le popole mo le aila po'a: e tau le 'ai ma e tele lava ina misa i le va o tane e to'alua. Faatasi ai ma seu e fetaomi atu le tasi i le isi, latou te tofotofoina ai po o ai e sili atu le malosi. I le iʻuga, e faʻapotopotoina e le tagata manumalo se lafu atoa o 'aila faʻataʻamilo ia te ia. E tumau pea le aila vaivai e aunoa ma ni fafine.
A maeʻa le masina e toe toʻa, ma toeitiiti atoa le valu masina talu ona faʻaipoipo, e fananau mai tama, masani lava tasi, e seasea lua. O o latou fulu e mumu mama ma e 11 i le 14 kilokalama le mamafa. A uma na o ni nai itula, e mafai ona latou mulimuli atu i lo latou tina i vae tetete. E susu i latou mo nai masina muamua ma e masani ona nonofo ma ia seia fanau le isi tamai povi. E na'o le lua pe tolu tausaga e matua ai aila ma matua fa'afeusuaiga. Ua matutua i latou i le fa tausaga.
E masani ona nofo le tama fafine i le ato a le tina, o le tama tane e tuʻua le ato pe a lua tausaga ae faʻatasi ma isi aila poʻa.
E faapefea ona fesootai tia mumu?
A fa'amata'u, e pa'ō, gugu, pe gogolo le 'aila. I le vaitau o le gaogao, e leo tele le leo o poʻa e ui atu i suʻi ma ivi. E mafai ona fe'ei ma fe'ei tama.