Orangutan: O Le Mea e Tatau Ona E Iloa

Orangutans o se ituaiga o manuki tetele e pei o gorillas ma chimpanzees. E iai i latou i mammals ma o aiga sili ona vavalalata o tagata. I le natura, latou te nonofo na o motu tetele e lua i Asia: Sumatra ma Borneo. E tolu ituaiga o orangutan: o le Bornean orangutan, le Sumatran orangutan, ma le Tapanuli orangutan. O le upu “orang” o lona uiga “tagata”, ma le upu “utan” o lona uiga o le “vao”. Faʻatasi, o lenei mea e maua ai se mea e pei o le "Forest Man".

Orangutans e oo atu i le lima futu le umi mai le ulu i lalo. O fafine e oʻo atu i le 30 i le 50 kilokalama, o tane e tusa ma le 50 i le 90 kilokalama. O latou lima e matua uumi ma sili atu le umi nai lo o latou vae. O le tino o le orangutan e sili atu ona fetaui mo le aʻeaʻe o laʻau nai lo le tino o gorillas ma chimpanzees. O le fulufulu o Orangutans e lanu mumu pogisa ile mumu-enaena ma lauulu uumi. Aemaise lava tama matutua e maua ni fa'apapa mafiafia i o latou alafau.

O Orangutans e matua lamatia lava. O le mafuaaga autu: ua ave e tagata le tele ma le tele o mea e nonofo ai mai ia i latou e ala i le faamamaina o le togavao aua e mafai ona faatau atu fafie i tau maualuga. Ae o tagata foi e mananao e toto faatoaga. O le tele o vaomatua anamua ua tipi i lalo, aemaise lava mo le suauu pama. O isi tagata e manana'o e 'ai aano o tagata utan pe tausia se orangutan talavou e fai ma fagafao. O tagata suʻesuʻe, fai meaʻai, ma tagata tafafao maimoa o loʻo faʻamaʻi le tele ma le tele o orangutans i faʻamaʻi. E mafai ona maumau ai ola o orangutans. O lo latou fili masani e sili atu nai lo le taika Sumatran.

E faapefea ona ola orangutans?

E su'e pea e Orangutan a latou mea'ai i laau. E sili atu i le afa o latou meaai o fualaau aina. Latou te aai foi nati, laulaau, fugalaau, ma fatu. Ona o lo latou malolosi ma mamafa, latou te matua lelei i le punou o lala i lalo ia i latou ma o latou lima malolosi ma aai mai ai. E aofia ai foʻi i a latou meaʻai iniseti, fuamoa manulele, ma ivi laiti.

O orangutans e lelei tele i le a'e i laau. E toetoe lava a le toe o i le eleele. E matautia tele mo latou iina ona o taika. Afai e tatau ona latou o i le eleele, e masani lava ona o le mamao tele o laau. Ae ui i lea, e le lagolagoina e orangutans i latou lava i tamatamailima e lua pe a savavali pei o gorillas ma chimpanzees. Latou te lagolagoina i latou lava i luga o latou moto poʻo luga o pito i totonu o latou lima.

O Orangutans e ala i le ao ma momoe i le po, e pei lava o tagata. Mo po taitasi latou te fausia se faamoega fou o lau i luga o se laau. E seasea ona momoe faalua i le laina i le faamoega e tasi.

O Orangutans e tele lava ina nonofo na'o latou. O se tuusaunoaga o se tina ma ana tama. E tupu foi e o faatasi ni fafine se toalua e saili ni meaai. Pe a feiloaʻi ni tamāloloa se toʻalua, e masani ona la misa ma o nisi taimi e femisaaʻi ai.

E fa'afefea ona fanafanau tagata utan?

E mafai ona toe gaosia i le tausaga atoa. Ae faatoʻā tupu pe a maua e manu ia lava meaʻai. E lua auala e fai ai faigauo: O tane feoai solo e faamalosia feusuaʻiga ma se fafine, lea e taʻua i tagata o le toso teine. Ae ui i lea, e iai foʻi ma le ofo fua pe a nofoia le tama i lona lava teritori. E tusa ma le tutusa le aofa'i o tama'i i ituaiga uma e lua.

O le ma'itaga e tusa ma le valu masina. O le umi lena e ave ai e se tina lana tama i lona manava. E masani lava, e na o le tasi le tama e fanau mai i le taimi. E toaitiiti lava masaga.

O se pepe orangutan e tusa ma le tasi i le lua kilokalama le mamafa. Ona inu ai lea o le susu mai susu o lona tina mo le tusa ma le tolu i le fa tausaga. I le taimi muamua, e pipii le tama i le manava o lona tina, mulimuli ane tietie i lona tua. I le va o le lua ma le lima tausaga, e amata ona feʻaʻei solo le tama. Ae na o le mamao lava e mafai ona iloa atu ai e lona tina. O le taimi lea e aoao ai foi e fau se faamoega ona le toe momoe ai lea ma lona tina. I le va o le lima ma le valu tausaga, e sili atu ona mamao mai lona tina. O le taimi lea, e mafai ona toe ma'itaga le tina.

E tatau ona tusa ma le fitu tausaga le matutua o tama'ita'i a'o le'i mafai ona fanau mai tagata utan. Ae ui i lea, e masani lava e tusa ma le 12 tausaga aʻo leʻi tupu moni se maʻitaga. O tane e masani lava pe a ma le 15 tausaga le matutua i le taimi muamua na latou faaipoipo ai. E le umi se taimi mo isi manuki tetele. O le tasi foi lea o mafuaaga ua matua lamatia ai tagata utan. O le tele o tama'ita'i orangutans e na'o le lua i le tolu tama'i tama i o latou olaga.

O Orangutans e ola e tusa ma le 50 tausaga le matutua i le vao. I totonu o se faleoloa, e mafai foi ona 60 tausaga. I totonu o pa manu, o le tele o manu e sili atu le mamafa nai lo le vao.