Mary Allen
O le leona o se mamame ma se ituaiga manu eseese. E pei o le taika, e a'afia i le aiga pusi ma o le mea lea e fai ai ma manu fe'ai. O le leona e masani ona taʻua o le "tupu o manu". Faatasi ai ma lona manoa lapoa, o le tane e matua iloga lava.
I le natura, e nofo o ia i aso nei na o Aferika tutotonu ma saute. E na o le tasi le paka a le atunuu o totoe ma leona vao i Initia. Sa masani ona maua i le toetoe o Aferika atoa ma i le va o Eleni ma Initia. E mafai foi ona e vaʻai i leona i le tele o faleoloa, ae seasea aʻoaʻoina i le circus.
O le leona matua atoa e tasi le mita ma le kuata le maualuga i tauau. O le mamafa o tane e tusa ma le 190 kilokalama ma fafine 125 kilokalama. E faigofie ona iloa le eseesega o tama'ita'i mai tane aua e foliga mai e sili atu le ma'ale'ale. O fafine fo'i e leai ni so'o. E mafai e leona ona mumu e pei o a tatou pusi, ae na'o le manava. O le fulufulu e lanu oneone ma e leai se mamanu.
E aliali mai le leona i le tele o talatuu, tala fagogo, ma ata tifaga. I aso anamua, sa fa'aaloalogia ona o ona foliga matagofie ma fa'aalia i luga o ipu ma ata. O se manu taua fa'asalalau. O le tele o tupu na faaigoa ia te ia, mo se faataitaiga, Richard le Lionheart. E mafai foi ona maua i le lagi: i le lagi i matu, o loo i ai le faaputuga fetu o Leo, o se tasi o faailoga o le zodiac.
E faapefea ona ola leona?
O leona na o pusi lapopoa e ola i le faamaualuga. E aofia ai nisi o fafine, e masani ona aiga le tasi i le isi, ma a latou fanau. E i ai fo'i ni nai tama'i i totonu o le fa'aputu, e masani lava pe tusa ma le tolu. E le faapea e fesootai le tasi i le isi. O tane e pule i fafine, ae latou te puipuia foʻi fafine. O se ato e mafai ona o'o atu i le tolusefulu manu.
O pusa ta'itasi e ta'ua le teritori mo ia lava. Ole tele ole teritori e fa'alagolago ile numera o manu ile fa'afa'ato'aga, ae fa'apea fo'i ile aofa'i ole manu. E mafai ona telē se oganuu ma e lua i le tolu vaiaso e taamilo ai se tagata e savali. Ua faailoga e leona tuaoi i o latou otaota ma vai, ae faapea foi ma le tagi leotele.
O tama talavou e fa'aalu pe a ma le lua i le tolu tausaga ma a latou ato ona tuliesea lea. Latou te feoa'i ma fegalegaleai ma isi alii laiti. Afai latou te lagona le malosi, o le a latou osofaʻia tamaʻitaʻi o se isi pusa. Afai latou te manumalo, latou te umia tamaitai. E masani ona utia e leona laiti i latou ina ia mafai ai ona fai a latou lava tama. E feoti pe manunu'a fo'i ali'i na osofa'ia. Ona latou feoti lea ona ua le toe mafai ona latou tulia ni manu.
E tuli manu leona i le po po o le vaveao. O a latou manu o sebra, antelope, gazelles, ma pafalo. E oo lava i tamaʻi elefane ma hippos e mafai ona faatoilaloina i latou i totonu o se pusa tele. Ae peitai, latou te le faatoilaloina rhinos matutua. E masani ona e faalogo e na o le tuliga a le fafine ona fafaga ai lea e poʻa. Ae e le moni lena mea.
E mafai e leona ona tamo'e saosaoa, ae e le mafai ona latou taofiofia mo se taimi umi. E le gata i lea, o le tele o manu faoa e sili atu ona vave. O lea la, e latalata leona i le mea e mafai ai ona faatelevaveina lea ma le malosi atoatoa. E le gata i lea, latou te faia ni oso umi tele. Ae ui i lea, o le tele o osofaʻiga lona tolu e tau atu i le manuia, o nisi taimi naʻo le fitu uma.
E fa'afefea ona fa'atupu leona?
E na'o le ta'ita'i fa'amomoli e fa'ataga e fai fa'atasi ma fafine. E ave e le tinā leona tama i lona manava mo le tusa ma le fa masina. Na te fanauina le tasi i le fa tama i le taimi ma tausi i latou i lana susu. O le umi lava e lalafi ai. Ona aumai lea e le tina i le ato.
E susu fo'i e tama'i susu mai isi tama'ita'i i totonu o se pusa se'ia o'o i le ono masina le matutua. E tausia faatasi foi e tina le fanau laiti. E tusa lava pe leai se susu, e nonofo le tama ma lo latou tina mo le tusa ma le lua tausaga. Ona matutua lea i feusuaiga, ina ia mafai ona fai a latou lava tama.
O leona fafine e ola e oo atu i le luasefulu tausaga. E masani ona fasiotia pe tulia e tama laiti i le taimi muamua. Ona latou le toe maua lea o se ato ma matelaina i le fia aai.
Ua lamatia ea leona?
I le avea ai o se ituaiga, e le o lamatia leona. Ae o loʻo i ai le tele o subspecies. O nisi ua mou atu, o isi ua lamatia.
O le tele o leona o loo nonofo pea i saute o le ekueta i Aferika ma Aferika i sasaʻe. O subspecies eseese e fesoʻotaʻi le tasi i le isi. Ae e le mafai ona latou feiloai ona e matua mamao lava le va. E to'atele e nonofo i paka a le atunu'u ma e le'o lamatia. Ae o le tele o malo o loʻo tauivi mo lenei mea ona o loʻo i ai pea le toʻatele o tagata faomea.
O leona foi e fesootai le tasi i le isi i le va o Sahara ma le vaomatua. Ae ui i lea, e matua ese lava mai vaega i le itu i saute. E iai fo'i mamao mamao i le va o latou nofoaga. Atonu o le a ola pea vaega ta'ito'atasi, ae o isi e fa'amata'u i le fa'aumatia.
O le vaega lona tolu e laʻititi tele ma e fesoʻotaʻi ma leona i lalo o Sahara. O le leona Asia, lea e lauiloa foi o le leona Peresia po o le leona Initia. O aso nei e nofo o ia i le Gir National Park i luga o se peninsula o Initia. Sa toetoe lava a faaumatia o ia. I le selau tausaga ua mavae sa na o le luasefulu manu na totoe. O le taimi nei e toe tusa ma le tolu selau. Ae talu ai sa toʻaitiiti manu i le taimi muamua, o latou kenera e tutusa lelei lava. E faigofie ona o'o atu i fa'aletonu ma fa'ama'i. O le mea lea e le o mautinoa pe faʻafefea ma faʻafefea ona faʻaauau pea le i ai o lenei subspesies.
O le vaega lona fa ua leva ona mou atu. O le leona ana sa nofo i Europa, Asia i Matu, ma Alaska. Mai ia te ia, e ui i lea, e naʻo fossil ma ivi e maua i totonu o ana. E faapena foi le tulaga o le leona Amerika ma isi vaega laiti.
O le tele o leona mai nofoaga eseese e nonofo i pa manu i aso nei. O manu laiti e masani ona fesuiaʻi le tasi ma le isi ina ia sili atu le faʻafefiloi ma maua ai ni fanau maloloina. Ae e toʻaitiiti ma itiiti leona i le circus. O la latou teritori e laʻititi tele iina ma e le mafai ona latou ola i se olaga e pei ona masani ai i le natura.