Mary Allen
O le DNA o se filo umi ma manifinifi. E maua i sela ta'itasi o se tagata ola. E masani ona i ai i totonu o le nucleus cell. O iina i le DNA o loʻo teuina ai pe faʻapefea ona faʻatulagaina ma galue le tagata ola. O le DNA o se fa'apu'upu'u mo se igoa kemikolo umi.
E mafai ona e mafaufau i le DNA o se ituaiga tusi o loʻo i ai faʻatonuga faufale mo le faia o vaega uma o se mea ola, pei o maso poʻo le feanu. E le gata i lea, o loʻo taʻu mai foi e le DNA le taimi ma le mea e tatau ona gaosia ai vaega taʻitasi.
E fa'apefea ona fa'atulagaina le DNA?
O le DNA e faia i ni nai vaega ta'itasi. E mafai ona e mafaufau i ai e pei o se apefai ua mimilo. I le pito i fafo, e lua ona manoa e mimilo le tasi i le isi e pei o se sikulima ma o loʻo faʻapipiʻi i ai "tulaga" o le apefai. O le fa'asologa o lo'o i ai fa'amatalaga moni, e ta'ua o "fa'avae". E fa ituaiga eseese o latou.
E mafai ona e faapea o faavae o mataitusi ia o faatonuga faufale. E tolu fa'avae fa'atasi e fai ai se mea e pei o se upu. Afai e te tu'ufa'atasia fa'avae i taimi uma i fa'afa'ailoga e tolu, e mafai ona e faia ni "upu" 'ese'ese e tele e tusi ai fa'atonuga faufale.
O fea o iai le DNA i totonu o se tagata ola?
I siama, o le DNA o se mama faigofie: e pei o pito o le apefa'i maea ua nonoa faatasi e fai ai se li'o. I totonu ia i latou, o lenei mama e faʻafefe i totonu o le sela taʻitasi e fai ai siama. O manu ma laau e faia aʻe i sela e tele, ma e toetoe lava o sela uma e iai le DNA. I totonu ia i latou, o le DNA e aau i se isi vaega o le sela, o le cell nucleus. I sela taʻitasi, o loʻo i ai le faʻatonuga e fausia ma pulea se tagata ola atoa o lenei ituaiga.
I totonu o tagata, o le tamaʻi apefai maea o DNA o loʻo i totonu o sela uma e toetoe lava lua mita le umi. Ina ia mafai ona ofi i totonu o le nucleus cell, o le DNA e tatau ona faʻapipiʻi laʻititi. I tagata, e vaevaeina i le fasefulu ono vaega e taʻua o chromosomes. I chromosomes ta'itasi, o lo'o fa'apipi'iina le DNA i se auala lavelave ina ia i'u ai ina fa'amaumau. Pe a manaʻomia le faʻamatalaga i le DNA, o se vaega itiiti o le DNA e tatalaina, ma masini laiti, o polotini, faitau faʻamatalaga ma isi masini laiti ona toe faʻapipiʻi le DNA. O isi mea ola e mafai ona sili atu pe itiiti foi chromosomes.
E vaevae sela e faatele. Ina ia faia lenei mea, e tatau ona faaluaina muamua le DNA ina ia maua ai i sela fou e lua le aofaʻi tutusa o le DNA ma le sela e tasi na muamua atu. I le taimi o le vaeluaina, o chromosomes e tufatufa tutusa i le va o sela fou e lua. Afai e iai se mea e faaletonu i nisi sela, e mafai ona oo atu ai i faamaʻi e pei o le Down syndrome.