Mary Allen
Mawu akuti “nkhungu” ali ndi matanthauzo aŵiri: Kumbali imodzi, amatanthauza mafangasi amene timawadziŵa makamaka kuchokera ku zakudya zowonongeka. Koma ikhozanso kulandiridwa, mwachitsanzo ngati gawo lakunja la tchizi chofewa.
Koma mawu akuti “m’bandakucha” amatanthauzanso hatchi yoyera kapena yoyera. Dzinali mwina limachokera ku mfundo yakuti mkate wankhungu poyamba umawoneka woyera kapena wotuwa kwambiri. Pofuna kumveketsa bwino, nthawi zambiri munthu amalankhula za kavalo ngati kavalo wotuwa ndipo amatanthauza nkhungu yoyera ndi mzake.
Nkhungu imafalikira kudzera mu spores za mpweya. Mitundu ya mafangasi imafanana ndi mbewu zamaluwa ndi zipatso. Nthenda za fungal zimatha kulowa chakudya tisanagule. Ngati mpweya uli ndi kutentha koyenera ndi chinyezi, mbewu za mafangasi zimasanduka mycelium yoyera pakapita nthawi.
Ndi nkhungu ziti zomwe anthu amaona kuti ndi zovulaza?
Timadziwa nkhungu pazakudya zakale. Mkate, zipatso, ndi ndiwo zamasamba monga kaloti, komanso tchizi cholimba ndizovuta kwambiri. Ana asukulu ambiri apeza sangweji yankhungu m’matumba awo pambuyo pa tchuthi. Zakudya za nkhungu zimatha kukhala poizoni kwa anthu.
Bowa wa nkhungu amafalikiranso muulimi. Mwachitsanzo, sitiroberi amakhala pachiwopsezo kwambiri ngati mvula igwa kwa nthawi yayitali. Ndiye masamba ndi zipatso yokutidwa ndi woyera wosanjikiza. Mlimi amatha kuthana ndi izi ndi zopopera, koma nthawi zambiri zimakhala zakupha. Zomera zobiriwira zimapereka chitetezo chabwino kwambiri chifukwa mutha kuwongolera bwino momwe ziyenera kukhalira chinyezi.
Nkhungu imatha kuwonekanso pamakoma a malo okhala. Izi zimachitika makamaka m'nyumba zakutali zomwe mulibe mpweya wabwino. Pankhaniyi, katswiri ayenera kufika kuntchito, chifukwa kukhala m'zipinda za nkhungu ndizopanda thanzi.
M'chilengedwe, komabe, ndizomveka kuti nkhungu imaphwanya chakudya kapena nkhuni. Izi zimathandiza kuti zomera zonse kukhala nthaka yatsopano kachiwiri kumapeto. Chotero kumapanga kusiyana kwakukulu kaya matabwa odzala ali pansi pa nkhalango kapena kaya ndi denga.
Ndi nkhungu ziti zomwe anthu amaziwona ngati zothandiza?
Cha m’ma 1900, munthu wina wa ku Scotsman, dzina lake Alexander Fleming, anapeza kuti mankhwala ophera tizilombo toyambitsa matenda otchedwa penicillin amatha kupangidwa kuchokera ku nkhungu. Mukhoza kuchigwiritsa ntchito polimbana ndi chibayo kapena mliri, mwachitsanzo. Izi zisanachitike, anthu mamiliyoni ambiri anafa.
Mitundu ina imakhala yotchuka popanga tchizi. Kumbali imodzi, pali tchizi choyera cha nkhungu. Ndi yofewa mkati ndipo imakhala yoyera kunja kwake chifukwa cha nkhungu. Mitundu yodziwika bwino ndi Camembert ndi Brie ochokera ku France. Kumbali ina, pali tchizi chamtundu wa buluu. Amadziwika bwino kuti Gorgonzola waku Italy.
Masiku ano tikudziwa za nkhungu zapadera zomwe zimatha kudyedwa motere. Masiku ano amawetedwa mwa mafakitale. Izi zimafuna njira yothetsera michere ndi shuga. Kenako bowawo amagulitsidwa atasakaniza ndi mavitamini, mchere komanso dzira m’malo mwa nyama.