Mary Allen
Mgbanwe ihu igwe bụ mgbanwe ihu igwe ugbu a. N'adịghị ka ihu igwe, ihu igwe pụtara ka ọ na-ekpo ọkụ ma ọ bụ oyi na-adị n'ebe ogologo oge na otú ihu igwe na-adịkarị ka ebe ahụ. Ihu igwe na-anọ ogologo oge n'otu oge, yabụ na ọ naghị agbanwe ma ọ bụ na-agbanwe naanị nwayọ.
Ihu igwe dị n'ụwa agbanweela ọtụtụ oge n'ime ogologo oge. Dịka ọmụmaatụ, e nwere oge ice n'oge ochie. Oyi dị n’oge ahụ karịa ka ọ dị taa. Mgbanwe ihu igwe ndị a sitere n'okike ma nwee ihe kpatara ya. Dị ka ọ na-adịkarị, ihu igwe na-agbanwe nwayọọ nwayọọ, n'ime ọtụtụ narị afọ. Onye na-alụbeghị di agaghị achọpụta mgbanwe dị otú ahụ ná ndụ ya n'ihi na ọ na-eji nwayọọ nwayọọ na-aga.
Otú ọ dị, anyị na-enwe ugbu a mgbanwe ihu igwe nke na-eme ngwa ngwa ngwa ngwa, ngwa ngwa nke na okpomọkụ na-agbanwe ọbụna n'oge dị mkpirikpi nke ndụ mmadụ. Ihu igwe n'ụwa niile na-akawanye ọkụ. Otu na-ekwukwa maka mgbanwe ihu igwe, ọdachi ihu igwe, ma ọ bụ okpomoku zuru ụwa ọnụ. Ihe kpatara mgbanwe ihu igwe ngwa ngwa a nwere ike ịbụ nwoke. Mgbe ndị mmadụ na-eji okwu mgbanwe ihu igwe taa, ha na-apụtakarị ọdachi a.
Gịnị bụ griin haus mmetụta?
Mmetụta a na-akpọ griin haus na-eme ka o doo anya na ọ na-ekpo ọkụ n'ụwa na ọ bụghị oyi na-atụ dịka na mbara igwe. Igwe ikuku, ya bụ, ikuku nke gbara mbara ụwa anyị gburugburu, nwere ọtụtụ gas dị iche iche. Ụfọdụ n'ime ihe ndị a bụ ihe a na-akpọ ikuku ikuku. Ihe kacha mara amara na ndị a bụ carbon dioxide, nke akpọrọ CO2.
Gas ndị a na-emepụta mmetụta n'ụwa nke ndị ọrụ ubi, dịka ọmụmaatụ, na-eji na greenhouses ma ọ bụ greenhouses. "Ụlọ" iko ndị a na-ahapụ ìhè anyanwụ niile, ma ọ bụ naanị akụkụ nke okpomọkụ ahụ. Iko na-elekọta nke ahụ. Ọ bụrụ na a hapụrụ ụgbọ ala na anyanwụ ruo ogologo oge, ị nwere ike ịhụ otu ihe ahụ: ọ na-ekpo ọkụ nke ukwuu ma ọ bụ ọbụna na-ekpo ọkụ n'ime ụgbọ ala ahụ.
N'ime ikuku, ikuku ikuku na-eweghara ọrụ nke iko. Ọtụtụ ụzarị anyanwụ na-esi n'ikuku erute ala. Nke a na-eme ka ha kpoo ala. Otú ọ dị, ala na-enyekwa okpomọkụ a ọzọ. Igwe ikuku na-ekpo ọkụ na-achọpụta na ọ bụghị okpomọkụ niile na-agbanarị azụ n'ime mbara igwe. Nke a na-ekpo ọkụ n'ụwa. Nke a bụ mmetụta griin haus eke. Ọ dị ezigbo mkpa n'ihi na ma ọ bụrụ na ọ bụghị ya, a gaghị enwe ihu igwe dị mma n'ụwa.
Gịnị mere o ji na-ekpo ọkụ n’ụwa?
Ka ikuku na-ekpo ọkụ na-adị na mbara igwe, otú ahụ ka ọkụ ọkụ na-egbochi ịpụ n'ụwa. Nke a na-ekpo ọkụ n'ụwa. Nke a bụ kpọmkwem ihe na-eme nwa oge.
Ọnụ ọgụgụ nke ikuku griin haus na ikuku na-abawanye kemgbe ihe karịrị otu narị afọ. Karịsịa, a na-enwekwu carbon dioxide mgbe niile. Akụkụ buru ibu nke carbon dioxide ahụ sitere n'ihe ndị mmadụ na-eme.
Na narị afọ nke 19, e nwere mgbanwe mgbanwe Industrial. Kemgbe ahụ, ndị mmadụ na-ere ọtụtụ osisi na kol. Dịka ọmụmaatụ, a na-eji coal eme ihe n'ọtụtụ ebe na-emepụta ọkụ eletrik. Na narị afọ gara aga, a na-agbakwunye ọkụ mmanụ na gas. Karịsịa mmanụ aṅụ bụ mmanụ dị mkpa maka ọtụtụ ụzọ ụgbọ njem ọgbara ọhụrụ anyị: ụgbọ ala, bọs, ụgbọ mmiri, ụgbọ elu, na ihe ndị ọzọ. Ihe ka ọtụtụ n'ime ha na-agba mmanụ mmanụ sitere na petroleum n'ime igwe ha nke na mgbe ha na-ere ọkụ, carbon dioxide na-ahapụ.
Tụkwasị na nke ahụ, e gbuturu ọtụtụ ọhịa, karịsịa ọhịa ndị mbụ. Nke a na-emerụ ihu igwe karịsịa ebe ọ bụ na osisi na-enyocha carbon dioxide site na ikuku wee si otú ahụ chebe ihu igwe n'ezie. Otú ọ dị, ọ bụrụ na a na-egbutu ha na ọbụna ọkụ, a na-ahapụ CO2 ọzọ n'ime ikuku.
A na-eji akụkụ nke ala a na-enweta n'ụzọ dị otú a eme ihe ubi. Ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ehi ndị mmadụ na-akpa n'ebe ahụ na-emerụkwa ihu igwe. A na-emepụta gas griin na-emerụ ọbụna karịa n'ime afọ anụ ụlọ: methane. Na mgbakwunye na methane, anụmanụ na nkà na ụzụ mmadụ na-emepụta gas ndị ọzọ a na-amachaghị nke ọma. Ụfọdụ n’ime ha na-emerụkwa ọnọdụ ihu igwe anyị aka ọjọọ.
N'ihi ikpo ọkụ ahụ, ọtụtụ permafrost na-agbaze n'ebe ugwu. N'ihi ya, ọtụtụ gas na-esi n'ala pụta, nke na-emekwa ka ihu igwe na-ekpo ọkụ. Nke a na-emepụta gburugburu ọjọọ, ọ na-akawanyekwa njọ.
Kedu ihe ga-esi na mgbanwe ihu igwe pụta?
Nke mbụ, okpomọkụ dị n'ụwa ga-abawanye. Ogo ole ọ ga-ebili siri ike ịkọ taa. Nke ahụ dabere n'ọtụtụ ihe, mana karịa ihe niile ga-esi na ikuku ikuku griin anyị bụ ụmụ mmadụ ga-afụ n'ikuku n'afọ ndị na-abịa. Ndị ọkà mmụta sayensị na-eme atụmatụ na, n’ọnọdụ kasị njọ, ụwa pụrụ ikpo ọkụ site nanị n’ihe karịrị ogo 5 ka ọ na-erule 2100. O meelarị ihe dị ka ogo 1 ma e jiri ya tụnyere okpomọkụ tupu ụlọ ọrụ eme ihe na narị afọ nke 19.
Otú ọ dị, ọ gaghị abụ otu ihe ahụ n'ebe nile, ọnụ ọgụgụ ndị a bụ nanị nkezi. Mpaghara ụfọdụ ga-ekpo ọkụ karịa ndị ọzọ. Dịka ọmụmaatụ, Arctic na Antarctic nwere ike na-ekpo ọkụ nke ukwuu.
Agbanyeghị, mgbanwe ihu igwe nwere nsonaazụ n'ebe niile na mbara ala anyị. Akpụrụ mmiri dị na Arctic na Antarctic na-agbaze, ọbụlagodi akụkụ ya. Ọ bụ otu ihe ahụ maka glaciers dị na Alps na n'ugwu ndị ọzọ nke ụwa. N'ihi nnukwu mmiri mmiri na-agbaze, oke osimiri na-ebili. Iju mmiri juru n'ala dị n'ụsọ oké osimiri n'ihi ya. Agwaetiti nile nọ n'ihe ize ndụ nke ịpụ n'anya, gụnyere ndị bi, dị ka Maldives, Tuvalu, ma ọ bụ Palau.
Ebe ọ bụ na ihu igwe na-agbanwe ngwa ngwa, ọtụtụ ihe ọkụkụ na anụmanụ agaghị enwe ike ime mgbanwe na ya. Ụfọdụ n'ime ha ga-etufuo ebe obibi ha ma mechaa kpochapụ. Ọzara na-ebukwa ibu. Oke ihu igwe na ọdachi ndị na-emere onwe ha nwere ike ime ugboro ugboro: oke égbè eluigwe, oke mmiri ozuzo, idei mmiri, ụkọ mmiri ozuzo, na ihe ndị ọzọ.
Ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị na-adọ anyị aka ná ntị ka anyị nọgide na-ekpo ọkụ dị ka o kwere mee na ime ihe banyere mgbanwe ihu igwe ngwa ngwa. Ha na-eche na n'oge ụfọdụ, ọ ga-abụ akaha na ihu igwe ga-agbawakwa nke ọma kpamkpam. Mgbe ahụ ihe ga-esi na ya pụta nwere ike ịbụ ọdachi.
Kedu ka ị si mara na mgbanwe ihu igwe na-eme?
Ogologo oge enwere igwe temometa, ndị mmadụ na-atụ ma na-edekọ ọnọdụ okpomọkụ gburugburu ha. N'ime oge, ị ga-achọpụta na okpomọkụ na-ebili mgbe niile, na ngwa ngwa na ngwa ngwa. A chọpụtakwara na ụwa adịlarị 1 ogo taa karịa ka ọ dị ihe dị ka afọ 150 gara aga.
Ndị ọkà mmụta sayensị amụwo otú ihu igwe si gbanwee n’ụwa. Dị ka ihe atụ, ha nyochara ice dị n’Actic na Antarctic. N'ebe dị omimi na ice, ị nwere ike ịhụ otú ihu igwe dị ka ogologo oge gara aga. Ị nwekwara ike ịhụ ụdị ikuku dị na ikuku. Ndị ọkà mmụta sayensị chọpụtara na carbon dioxide dị n'ikuku na-adịbu karịa taa. Site na nke a, ha nwere ike gbakọọ okpomọkụ nke na-enwe n'otu oge.
Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ndị sayensị niile kwenyere na ọ dịla anya anyị na-enwe mmetụta nke mgbanwe ihu igwe. Afọ 2015 ruo 2018 bụ afọ anọ kacha ekpo ọkụ n'ụwa niile kemgbe ahụla ihu igwe. Enweela obere ice n'oké osimiri na Arctic n'afọ ndị na-adịbeghị anya karịa ka ọ dị afọ ole na ole gara aga. N'oge ọkọchị nke afọ 2019, a tụrụ oke okpomọkụ ọhụrụ ebe a.
Ọ bụ ezie na ọ dịghị onye maara nke ọma ma ihe omume ihu igwe dị otú ahụ jọgburu onwe ya ọ̀ metụtara mgbanwe ihu igwe n'ezie. A na-enwekarị oke ihu igwe. Mana a na-eche na ha ga-eme ugboro ugboro na ọbụna karịa nke ukwuu n'ihi mgbanwe ihu igwe. Ya mere, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ndị ọkà mmụta sayensị niile kwenyesiri ike na anyị enweelarị mmetụta nke mgbanwe ihu igwe nakwa na ọ na-amụba ngwa ngwa. Ha na-agba gị ume ka ị mee ngwa ngwa o kwere mee iji gbochie ọbụna nsonaazụ ka njọ. Agbanyeghị, a ka nwere ndị kwenyere na mgbanwe ihu igwe adịghị adị.
Ị nwere ike ịkwụsị mgbanwe ihu igwe?
Naanị anyị bụ ụmụ mmadụ nwere ike ịkwụsị mgbanwe ihu igwe n'ihi na anyị na-ebutekwa ya. Anyị na-ekwu maka nchekwa ihu igwe. Enwere ọtụtụ ụzọ isi chebe ihu igwe.
Ihe kacha mkpa bụ ịhapụ obere ikuku griin haus n'ime ikuku. Nke mbụ, anyị ga-agbalịsi ike ịzọpụta ike dị ka o kwere mee. Ike nke anyị ka chọrọ n'ụzọ bụ isi kwesịrị ịbụ ume ọhụrụ, nke mmepụta ya na-adịghị emepụta carbon dioxide ọ bụla. N'aka nke ọzọ, ị nwekwara ike hụ na e nwere obere ikuku griin haus na okike. Site n'ịkụ osisi ọhụrụ ma ọ bụ osisi ndị ọzọ, yana site na teknụzụ, a ga-ewepụ gas na-ekpo ọkụ na ikuku.
N'afọ 2015, mba dị iche iche gburugburu ụwa kpebiri ịkwụsị ikpo ọkụ zuru ụwa ọnụ ruo ogo 2 kacha elu. Ọbụna ha kpebiri ịnwale ihe niile iji mee ka ha dị obere ọkara ogo. Otú ọ dị, ebe ọ bụ na a nwetaworị okpomọkụ nke ihe dị ka ogo 1, ndị mmadụ ga-eme ihe ngwa ngwa ka e wee nweta ihe mgbaru ọsọ ahụ.
Ọtụtụ ndị mmadụ, karịsịa ndị na-eto eto, na-eche na ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-eme ntakịrị ihe iji chekwaa ihu igwe. Ha na-ahazi ihe ngosi ma na-achọkwu nchebe ihu igwe. Ihe ngosi ndị a na-eme ugbu a n'ụwa niile ma na-abụkarị ụbọchị Fraịde. Ha na-akpọ onwe ha "Fridays for Future" na bekee. Nke ahụ pụtara na German: "Fridays maka ọdịnihu." Ndị na-eme ngosi ahụ kwenyere na anyị niile nwere ọdịnihu ma ọ bụrụ na anyị kpuchido ihu igwe. Na iji nweta ihe mgbaru ọsọ a, onye ọ bụla kwesịrị ịtụle ihe ha nwere ike ime iji kwalite nchebe ihu igwe.