Mary Allen
Anyị na-echekarị ka nkịta "mmadụ" nwere ike isi bụrụ. Otú ha si ele anyị anya, omume ha na-eme, ụda ha na-eme. Ma nke bụ́ eziokwu bụ na ọ bụghị naanị echiche anyị. Nnyocha e mere egosiwo na ụmụ anụmanụ na-enwe mmetụta dịgasị iche iche nke ụmụ mmadụ, ma ha na-ekwurịtakarị okwu n'ụzọ anyị na-adịghị aghọta.
Were ọchị dịka ọmụmaatụ. Na mmalite afọ 2000, ọkà n'akparamàgwà mmadụ na ọkachamara n'akparamàgwà anụmanụ Patricia Simonet mere nchọpụta na-agbawa obi banyere ụda olu nke nkịta. Ọ chọpụtaziri na nkịta nwere ike ịchị ọchị. Mgbe ị na-egwu egwu na mgbe nkịta na-enwe obi ụtọ, a pụrụ igosipụta mmetụta ha n'ụzọ anọ dị iche iche; ha na-agba ogbugbo, na-egwu ala, na-akwa ákwá ma na-eku ume kpọmkwem (dị ka ọchị nkịta).
Yabụ na ọ bụ eziokwu na nkịta nwere ike ịchị ọchị? Ọ bụ ezie na Simonets na ndị nchọpụta ndị ọzọ na-eme ka ọ bụrụ ihe na-adọrọ adọrọ ma ọ bụrụ na a pụrụ ịkpọ ụfọdụ ọnyá akpụkpọ ahụ "ọchị", ọ ka bụ okwu na-arụrịta ụka n'etiti ndị ọkà mmụta sayensị omume anụmanụ. “N’ezie, ndị nchọpụta bụ́ Konrad Lorenz na Patricia Simonet ekwuola na nkịta pụrụ ịchị ọchị,” ka Dr. Liz Stelow, bụ́ ọkachamara n’akparamàgwà na UC Davis School of Veterinary Medicine na-ekwu. "Amaghị m na m nwere ike ikwenye ma ọ bụ gọnarị na nke a na-eme n'ezie. Ọ bụ ezie na nchọpụta Simonet na-eme ka obi sie ike banyere otú ụda si emetụta ndị otu ụdị nkịta. ”
Dr. Marc Bekoff, onye ọkachamara nkịta na prọfesọ nke ecology na evolushọn biology na Mahadum Colorado, jikwa nlezianya kwenye na nyocha na mpaghara a. “Ee, e nwere ụda nke ọtụtụ ndị na-akpọ ọchị,” ka ọ na-akọwa. "Echere m na anyị kwesịrị ịkpachara anya, ma echeghị m na ọ dị ihe ọ bụla mere a ga-eji kwuo na nkịta adịghị eme ihe anyị nwere ike ịkpọ ihe kwekọrọ ma ọ bụ ụda ọchị."
Nlebaanya "Obi Ụtọ" na Nkịta
Iji ghọta nke ọma "ọchị nkịta", anyị ga-ebu ụzọ tụlee echiche nke "obi ụtọ" nke nkịta. Olee otú anyị si mara ma nkịta na-enwe obi ụtọ - na anyị nwere ike mara n'ezie? Stelow na-akọwa, sị: “Ihe bụ́ isi bụ ileba anya n'ọdịdị nkịta na otú o si akpa àgwà. "Asụsụ ahụ dị jụụ na-egosi ntinye aka yana asụsụ ahụ 'ịwụ elu' na-egosi obi ụtọ maka ọtụtụ nkịta," ka ọ na-ekwu. Mana "obi ụtọ" bụ nke a na-ejikarị dị ka nkọwa sayensị nke ọnọdụ uche, n'ihi na ọ bụ nnọọ anthropomorphic [nke pụtara na ọ na-akọwa àgwà mmadụ na ndị na-abụghị mmadụ]. ”
Bekoff na Stelow na-arụtụ aka na ọ bụrụ na nkịta eme ihe n'afọ ofufo (anaghị amanye ma ọ bụ nye ụgwọ ọrụ ọ bụla), anyị nwere ike iche n'echiche na ọrụ ahụ masịrị ya. Ọ bụrụ na nkịta ejiri aka ya mee egwuregwu ma ọ bụ dinara n'akụkụ gị n'ihe ndina, soro asụsụ ahụ ya. Ọdụ ya ọ nọ na-anọpụ iche ma ọ bụ tụgharịa gaa n'aka nri? (Nnyocha egosila na a na-ejikọta “ụgbọ egwuregwu ziri ezi” na ọnọdụ “ọ na-enwe obi ụtọ.”) Ntị ahụ hà dị elu ma ọ bụ ahụ iru ala kama ịkegidere ya n'isi? Ọ bụ ezie na anyị enweghị ike ijide n'aka 100 pasent, ndị ọkachamara anyị na-achọpụta na ihe ịrịba ama ndị a na-egosi obi ụtọ.
Ọchị Nkịta
Nkịta gị nwere obi ụtọ nwere ike ikwu mgbe ụfọdụ ihe Simonet na-akpọ "ọchị nkịta". Ma olee otú ọ na-ada mgbe ahụ? Bekoff kwuru, sị: “Ọ (ọchị nkịta) bụ iku ume na iku ume. “Ọ bụghị ọtụtụ ihe ka a mụọla, mana ọtụtụ ụdị na-eme. Ị na-eji ya dị ka egwuregwu na-akpọ òkù megide ụdị ndị ọzọ, ma ọ bụ anụmanụ na-eme ya n'oge egwuregwu. ”
Stelow na-agbakwụnye na ụzọ egwuregwu a na-ejikọtakarị na okwu nke na "a na-ewepụ egbugbere ọnụ azụ, a na-ahapụ ire ma na-emechi anya nwayọọ nwayọọ"… na okwu ọzọ, ịmụmụ ọnụ ọchị nkịta. Ọ na-ekwusi ike na njikọ ahụ niile dị na ọdịiche dị n'etiti ọchị nkịta nwere ike ime na ụdị ụda olu ọzọ. "Asụsụ ahụ kwesịrị ịtụ aro na ọ bụ ọkpụkpọ òkù igwu egwu ma ọ bụ ịga n'ihu na-egwu egwu, ọ bụghị ozi ọzọ."
Ewezuga ọrụ Simonet, Bekoff na-akọwa na e nwere ihe ọmụmụ ndị ọzọ gbasara ọchị anụmanụ na-enye anyị nkọwa gbasara ịdị adị ndị a. "Enwere ụfọdụ ihe ọmụmụ siri ike na-egosi na oke na-achị ọchị. O kwuru, sị: “Mgbe ị na-ele ihe ndị e dekọrọ na ụda ahụ, ọ dị ka ọchị ndị mmadụ na-achị. Ọ na-ehotakwa Jaak Panksepp, bụ́ ọkà n'ọrịa akwara ozi, bụ́ onye nchọpụta a ma ama gosiri na mgbe òké na-akọ ha, ha na-ewepụta ụda nke nwere ihe jikọrọ ya na ọchị mmadụ. Na enwere ọmụmụ ihe yiri nke ahụ nke ndị primates na-abụghị mmadụ, ndị bịarutere otu nkwubi okwu: na ha na-achị ọchị.
Ọ dịghị Nkịta Abụọ Yiri
Ihe siri ike maka ịchọpụta nkịta nwere ike ịchị ọchị bụ na nkịta ọ bụla dị iche. Stelow kwuru, sị: “Ụda ahụ dabere na nkịta.
Bekoff kwuru, sị: "Nkịta dị ka mmadụ n'otu n'otu. "Enweela m nkịta zuru oke ịmara na ọbụna ndị na-akpa anụ nwere ụdị onye ọ bụla." Nke a dị mkpa icheta mgbe ị na-ekwu banyere nkịta n'ozuzu ya, ọ na-ekwu. "Ụfọdụ ndị mmadụ ekwuola ihe ndị dị ka - nkịta anaghị amasị ka a makụọ ya." Ọfọn, nke ahụ abụghị eziokwu. “Ụfọdụ nkịta adịghị amasị ya, ụfọdụ nkịta na-enwekwa mmasị. Anyị kwesịrị ịṅa ntị naanị n'ihe mkpa nkịta onye ọ bụla bụ. ”
Onye ọ bụla nwe anụ ụlọ chọrọ ime ka nkịta ha nwee obi ụtọ dị ka o kwere mee. Ma ụzọ kasị mma isi mee nke a bụ ịmara nkịta ahụ ma hụ ihe na-amasị ya na ihe ndị na-adịghị amasị ya. Ịchị ọchị nkịta bụ obere ihe ngosi. “Ụfọdụ nkịta anaghị enwe obi ụtọ karịa mgbe ha ga-achụ bọọlụ ma ọ bụ gbapụ n'ọhịa. Ndị ọzọ na-enwe mmasị ịgba mgba. Ụfọdụ na-ahọrọ oge ohiri isi n'ihe ndina. Ihe ọ bụla nkịta masịrị ya bụ ụzọ kacha mma isi mee ya "obi ụtọ", Stelow na-ekwu.
A ka ga-achọpụta
Ọ bụ ezie na Simonet na ndị ọzọ amalitela inyocha "ịchị ọchị nkịta", Bekoff na-ekwu na e nwere ọtụtụ ọrụ a ga-arụ iji mara ụda na mmetụta uche nke ndị enyi anyị. “Ihe na-atọ m ụtọ banyere nke a bụ ókè anyị maara na ókè anyị na-amaghị,” ka ọ na-ekwu. "Ndị mmadụ kwesịrị ịṅa ntị n'ezie n'ụdị nchọpụta a ka kwesịrị ime tupu ha asị 'Ehee, nkịta anaghị eme nke a ma ọ bụ enweghị ike ime nke a.'