Mary Allen
Iyipada oju-ọjọ jẹ iyipada lọwọlọwọ ni oju-ọjọ. Ni idakeji si oju ojo, oju-ọjọ tumọ si bi o ṣe gbona tabi tutu ti o wa ni aaye kan fun igba pipẹ ati bi oju ojo nigbagbogbo dabi nibẹ. Oju-ọjọ gangan duro kanna fun igba pipẹ, nitorinaa ko yipada tabi yipada laiyara pupọ.
Oju-ọjọ lori Earth ti yipada ni ọpọlọpọ igba lori awọn akoko pipẹ. Fun apere, nibẹ je ohun yinyin ori ninu awọn Old Stone-ori. O tutu pupọ nigbana ju ti o wa loni. Awọn iyipada oju-ọjọ yii jẹ adayeba ati pe o ni awọn idi pupọ. Ni deede, oju-ọjọ n yipada laiyara, ni ọpọlọpọ awọn ọgọrun ọdun. Ẹni tí kò tíì ṣègbéyàwó kò ní kíyè sí irú ìyípadà bẹ́ẹ̀ nínú ìgbésí ayé rẹ̀ nítorí pé ó ń lọ díẹ̀díẹ̀.
Sibẹsibẹ, lọwọlọwọ a ni iriri iyipada oju-ọjọ ti o n ṣẹlẹ pupọ diẹ sii ni iyara, ni iyara ti awọn iwọn otutu n yipada paapaa ni aaye kukuru ti igbesi aye eniyan. Oju-ọjọ ni gbogbo agbaye ti n gbona. Ẹnikan tun sọrọ nipa iyipada oju-ọjọ, ajalu oju-ọjọ, tabi imorusi agbaye. Awọn idi ti yi dekun iyipada afefe jẹ jasi ọkunrin kan. Nigbati awọn eniyan ba lo ọrọ iyipada oju-ọjọ loni, wọn maa n tumọ si ajalu yii.
Kini ipa eefin naa?
Ipa eefin ti a npe ni eefin gangan ni idaniloju pe o gbona ni idunnu lori ilẹ ati pe ko didi tutu bi aaye. Afẹfẹ, ie afẹfẹ ti o yi aye wa, ni ọpọlọpọ awọn gaasi oriṣiriṣi. Diẹ ninu awọn wọnyi ni a npe ni awọn gaasi eefin. Eyi ti o mọ julọ ninu iwọnyi jẹ carbon dioxide, abbreviated si CO2.
Awọn ategun wọnyi ṣẹda ipa lori ilẹ ti awọn ologba, fun apẹẹrẹ, lo ninu awọn eefin wọn tabi awọn eefin. Awọn wọnyi ni gilasi "ile" jẹ ki gbogbo awọn orun ni, sugbon nikan ni apa ti awọn ooru jade. Gilasi naa ṣe itọju iyẹn. Ti ọkọ ayọkẹlẹ kan ba fi silẹ ni oorun fun igba pipẹ, o le ṣe akiyesi ohun kanna: o gbona lainidi tabi paapaa gbona ninu ọkọ ayọkẹlẹ naa.
Ni oju-aye, awọn eefin eefin gba ipa ti gilasi. Ọ̀pọ̀ jù lọ ìtànṣán oòrùn máa ń dé ilẹ̀ nípasẹ̀ afẹ́fẹ́. Eyi mu ki wọn gbona ilẹ. Sibẹsibẹ, ilẹ tun funni ni ooru yii lẹẹkansi. Awọn eefin eefin rii daju pe kii ṣe gbogbo ooru ti o salọ pada si aaye. Eyi mu aye gbona. Eyi ni ipa eefin adayeba. O ṣe pataki pupọ nitori laisi rẹ kii yoo jẹ iru oju-ọjọ aladun bẹ lori ilẹ.
Kini idi ti o fi n gbona lori ilẹ?
Awọn eefin eefin diẹ sii ti o wa ni oju-aye, diẹ sii awọn itanna ooru ti ni idaabobo lati lọ kuro ni ilẹ. Eyi mu aye gbona. Eyi gan-an ni ohun ti n ṣẹlẹ fun igba diẹ.
Iwọn awọn eefin eefin ninu afẹfẹ ti n pọ si fun diẹ sii ju ọgọrun ọdun lọ. Ju gbogbo rẹ lọ, nigbagbogbo wa ni erogba oloro. Apa nla ti carbon dioxide yẹn wa lati ohun ti eniyan ṣe.
Ni awọn 19th orundun, nibẹ wà Industrial Revolution. Lati igba naa, awọn eniyan ti n sun ọpọlọpọ igi ati edu. Bí àpẹẹrẹ, a máa ń lo èédú lọ́pọ̀lọpọ̀ láti mú iná mànàmáná jáde. Ni ọgọrun ọdun ti o kẹhin, sisun epo ati gaasi adayeba ni a fi kun. Epo robi ni pataki jẹ epo pataki fun pupọ julọ awọn ọna gbigbe ti ode oni: awọn ọkọ ayọkẹlẹ, ọkọ akero, ọkọ oju-omi, ọkọ ofurufu, ati bẹbẹ lọ. Ọ̀pọ̀ nínú wọn máa ń sun epo tí wọ́n fi epo rọ̀bì sínú ẹ́ńjìnnì wọn débi pé nígbà tí wọ́n bá jóná, afẹ́fẹ́ carbon dioxide máa ń tú jáde.
Ni afikun, ọpọlọpọ awọn igbo ni a ge lulẹ, paapaa awọn igbo akọkọ. Eyi jẹ ipalara paapaa si oju-ọjọ nitori awọn igi ṣe àlẹmọ erogba oloro lati afẹfẹ ati nitorinaa daabobo oju-ọjọ gangan. Sibẹsibẹ, ti wọn ba ti ge ati paapaa sisun, afikun CO2 ti wa ni idasilẹ sinu afẹfẹ.
Apa kan ti ilẹ ti o gba ni ọna yii ni a lo fun iṣẹ-ogbin. Ọ̀pọ̀ màlúù tí àwọn ènìyàn ń tọ́jú níbẹ̀ tún ń ṣe ìpalára fún ojú ọjọ́. Eefin eefin ti o ni ipalara paapaa ni a ṣe ni ikun ti ẹran-ọsin: methane. Ni afikun si methane, awọn ẹranko ati imọ-ẹrọ eniyan ṣe agbejade awọn gaasi ti a ko mọ daradara. Diẹ ninu wọn paapaa jẹ ipalara si oju-ọjọ wa.
Bi abajade ti imorusi, ọpọlọpọ awọn permafrost ti wa ni thawing ni ariwa. Bi abajade, ọpọlọpọ awọn gaasi ti wa ni idasilẹ lati ilẹ, eyiti o tun mu oju-ọjọ gbona. Eleyi ṣẹda kan vicious Circle, ati awọn ti o nikan ma n buru.
Kini awọn abajade ti iyipada oju-ọjọ?
Ni akọkọ, iwọn otutu lori ilẹ yoo pọ si. Awọn iwọn melo ti yoo dide jẹ soro lati ṣe asọtẹlẹ loni. Iyẹn da lori ọpọlọpọ awọn nkan, ṣugbọn ju gbogbo lọ lori iye awọn gaasi eefin ti awa eniyan yoo fẹ sinu afẹfẹ ni awọn ọdun to n bọ. Àwọn onímọ̀ sáyẹ́ǹsì fojú díwọ̀n rẹ̀ pé, nínú ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó burú jù lọ, ilẹ̀ ayé lè gbóná ní ìwọ̀nba ìwọ̀n 5 péré ní ọdún 2100. Ó ti gbóná tẹ́lẹ̀ ní nǹkan bí ìwọ̀n 1 ìyí ní ìfiwéra pẹ̀lú ìwọ̀n ìgbónágbólógbòó ilé-iṣẹ́ ti ọ̀rúndún kọkàndínlógún.
Sibẹsibẹ, kii yoo jẹ kanna nibi gbogbo, awọn nọmba wọnyi jẹ aropin nikan. Diẹ ninu awọn agbegbe yoo gbona pupọ diẹ sii ju awọn miiran lọ. Awọn Arctic ati Antarctic, fun apẹẹrẹ,, o ṣee ṣe lati gbona ni pataki.
Sibẹsibẹ, iyipada oju-ọjọ ni awọn abajade nibi gbogbo lori aye wa. Awọn yinyin ni Arctic ati Antarctic ti n yo, o kere ju apakan rẹ. O jẹ deede kanna fun awọn glaciers ni awọn Alps ati ni awọn sakani oke nla ti agbaye. Nitori iye nla ti meltwater, ipele okun ga soke. Ilẹ̀ etíkun ti kún fún ìyọrísí rẹ̀. Gbogbo erékùṣù ló wà nínú ewu píparẹ́, títí kan àwọn tí wọ́n ń gbé, bí Maldives, Tuvalu, tàbí Palau.
Nitoripe oju-ọjọ n yipada ni kiakia, ọpọlọpọ awọn eweko ati awọn ẹranko kii yoo ni anfani lati ṣe deede si rẹ. Diẹ ninu awọn wọnyi yoo padanu ibugbe wọn ati nikẹhin yoo parun. Awọn aginju tun n dagba sii. Oju ojo nla ati awọn ajalu adayeba le waye nigbagbogbo: awọn iji lile, iji lile, awọn iṣan omi, awọn ọgbẹ, ati bẹbẹ lọ.
Pupọ awọn onimọ-jinlẹ kilo fun wa lati tọju igbona bi o ti ṣee ṣe ati lati ṣe nkan kan nipa iyipada oju-ọjọ ni iyara. Wọn ro pe ni aaye kan o yoo pẹ ju ati pe oju-ọjọ yoo yipada patapata kuro ninu iṣakoso. Lẹhinna awọn abajade le jẹ ajalu.
Bawo ni o ṣe mọ pe iyipada oju-ọjọ n ṣẹlẹ?
Niwọn igba ti awọn iwọn otutu ti wa, awọn eniyan ti ṣe iwọn ati gbigbasilẹ iwọn otutu ni ayika wọn. Lori akoko kan, iwọ yoo ṣe akiyesi pe iwọn otutu n dide nigbagbogbo, ati yiyara ati yiyara. O tun ṣe awari pe ilẹ ti gbona ni iwọn 1 loni ju bi o ti jẹ nipa 150 ọdun sẹyin.
Àwọn onímọ̀ sáyẹ́ǹsì ti kẹ́kọ̀ọ́ nípa bí ojú ọjọ́ ṣe yí pa dà. Fun apẹẹrẹ, wọn ṣe ayẹwo yinyin ni Arctic ati Antarctic. Ni awọn aaye ti o jinlẹ ninu yinyin, o le rii bi oju-ọjọ ṣe dabi igba pipẹ sẹhin. O tun le wo iru awọn gaasi ti o wa ninu afẹfẹ. Àwọn onímọ̀ sáyẹ́ǹsì ṣàwárí pé afẹ́fẹ́ carbon dioxide dín kù tẹ́lẹ̀ ju ti òní lọ. Lati eyi, wọn ni anfani lati ṣe iṣiro iwọn otutu ti o bori ni akoko kan.
O fẹrẹ jẹ pe gbogbo awọn onimo ijinlẹ sayensi tun jẹ ti ero pe a ti ni rilara awọn ipa ti iyipada oju-ọjọ ti pẹ. Awọn ọdun 2015 si 2018 jẹ ọdun mẹrin ti o gbona julọ ni agbaye lati igba ti oju ojo ti ṣe akiyesi. Omi yinyin tun kere si ni Arctic ni awọn ọdun aipẹ ju ti o wa ni awọn ọdun diẹ sẹhin. Ni igba ooru ti ọdun 2019, awọn iwọn otutu ti o pọju tuntun ni a wọn nibi.
Òótọ́ ni pé kò sẹ́ni tó mọ̀ dájú bóyá irú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ojú ọjọ́ tó le gan-an bẹ́ẹ̀ ní í ṣe pẹ̀lú ìyípadà ojú ọjọ́. Oju-ọjọ ti o buruju nigbagbogbo ti wa. Ṣugbọn a ro pe wọn yoo waye nigbagbogbo ati paapaa pupọ julọ nitori iyipada oju-ọjọ. Nitorina o fẹrẹ jẹ pe gbogbo awọn onimo ijinlẹ sayensi ni idaniloju pe a ti ni rilara awọn ipa ti iyipada oju-ọjọ ati pe o n yara sii. Wọn rọ ọ lati ṣe ni yarayara bi o ti ṣee lati ṣe idiwọ paapaa awọn abajade ti o buruju. Sibẹsibẹ, awọn eniyan tun wa ti o gbagbọ pe iyipada oju-ọjọ ko si.
Ṣe o le da iyipada oju-ọjọ duro?
Awa eniyan nikan ni o le da iyipada oju-ọjọ duro nitori a tun fa. A n sọrọ nipa aabo oju-ọjọ. Awọn ọna pupọ lo wa lati daabobo oju-ọjọ.
Ohun pataki julọ ni lati tu silẹ awọn eefin eefin diẹ si oju-aye. Ni akọkọ, a gbọdọ gbiyanju lati fipamọ bi agbara pupọ bi o ti ṣee ṣe. Agbara ti a tun nilo yẹ ni akọkọ jẹ agbara isọdọtun, iṣelọpọ eyiti ko ṣe agbejade carbon dioxide eyikeyi. Ni apa keji, o tun le rii daju pe awọn eefin eefin diẹ wa ni iseda. Nipa dida awọn igi titun tabi awọn eweko miiran, bakannaa nipasẹ awọn ọna imọ-ẹrọ, awọn eefin eefin ni a gbọdọ yọ kuro ninu afẹfẹ.
Ni 2015, awọn orilẹ-ede ni ayika agbaye pinnu lati ṣe idinwo imorusi agbaye si iwọn 2 ti o pọju. Wọn paapaa pinnu lati gbiyanju ohun gbogbo lati jẹ ki wọn kere si idaji iwọn. Bibẹẹkọ, niwọn igba ti igbona ti iwọn iwọn 1 ti ṣaṣeyọri tẹlẹ, awọn eniyan gbọdọ ṣiṣẹ ni iyara pupọ ki ibi-afẹde naa le ṣaṣeyọri.
Ọpọlọpọ eniyan, paapaa awọn ọdọ, ro pe awọn oloselu n ṣe diẹ pupọ lati gba oju-ọjọ là. Wọn ṣeto awọn ifihan ati beere aabo oju-ọjọ diẹ sii. Awọn ifihan wọnyi n waye ni gbogbo agbaye ati pupọ julọ ni awọn ọjọ Jimọ. Wọn pe ara wọn ni "Fridays for Future" ni ede Gẹẹsi. Iyẹn tumọ si ni jẹmánì: “Awọn ọjọ Jimọ fun ọjọ iwaju.” Awọn olufihan ni ero pe gbogbo wa ni ọjọ iwaju nikan ti a ba daabobo afefe. Ati pe lati le ṣaṣeyọri ibi-afẹde yii, gbogbo eniyan yẹ ki o ronu ohun ti wọn le ṣe lati mu aabo oju-ọjọ dara si.