Mary Allen
Polisyon rive lè moun pa jete fatra yo byen, men tou senpleman kite yo nan anviwònman an. Sa a ka plastik ke yo jete neglijans, men tou, flòch twalèt ki pa manje nan yon izin tretman dlo egou. Lafimen echapman ki soti nan machin, avyon, ak chofaj tou polye anviwònman an, menm jan fè fatra soti nan min ak nan anpil lòt bagay ke moun fè.
Polisyon gwo-echèl te egziste depi sou tan endistriyalizasyon an. Menm lè sa a, yo te remake ke nèj la alantou anpil faktori yo te vin nwa nan lafimen an. Anpil sibstans te antre nan dlo a atravè pwodiksyon an nan kwi oswa lank travay. Yo te vin gen koulè, yo te bave, epi yo te santi.
Nan ane apre 1960, anpil dlo te tèlman polye ke li pa t posib ankò pou naje sou anpil nan plaj popilè yo. Apre sa, moun te remake jan lè a sal nan kèk kote. Sa a te evidan tou nan lefèt ke kèk forè te vin malad epi yo te mouri. Nan epòk sa a, te gen pale de forè mouri. Pou rezon sa yo, yon nouvo lide parèt: pwoteksyon anviwònman an.
Nan yon ti tan, famasyen yo te dekouvri ke plastik se pa sèlman toupatou nan gwo moso vizib. Genyen tou inonbrabl pati ti, mikroplastik yo. Ti dechè plastik sa a kounye a distribye nan tout mond lan e yo menm yo jwenn li nan Antatik, kote prèske pa gen moun ki rete. Se poutèt sa polisyon te ogmante piti piti nan sèten zòn.
Ki jan anviwònman an polye?
Pi bon fason pou w wè polisyon se lè fatra yo kite poukont li. Lè sa a, yo jwenn plastik sou bò wout oswa nan jaden, men tou, pake sigarèt, anbalaj manje, ak plis ankò. Sa pa sanble bèl. Men, li se tou danjere: bèf, pou egzanp, vale fatra ak zèb la. Moun ak bèt ka blese tèt yo sou yon bwat aliminyòm. Sibstans toksik yo kapab tou lage nan lanati si fatra a dekonpoze sou tan. Dechè plastik oswa metal pafwa pran plizyè deseni pou dekonpoze.
Yon lòt kalite se polisyon dlo. Gen deja anpil fatra nan rivyè, lak, ak lanmè. Tòti, pa egzanp, manje plastik paske yo panse se fosilize yo. Apre yon tan yo mouri nan li. Men, gen tou polisyon envizib nan kò dlo pa pwazon. Sibstans toksik ki fè bèt yo malad e ki ka menm touye yo toujou antre nan dlo ki soti nan anpil faktori chimik. Rezid medikaman yo antre nan dlo egou yo atravè pipi a. Nan ka pwason, pou egzanp, yo ka mennen nan lefèt ke yo pa gen jèn an sante ankò.
Yon twazyèm kalite se polisyon lè a. Lafimen echapman ki soti nan machin, avyon, ak aparèy chofaj toujou gen yon pwopòsyon de gaz toksik. Toksin sa yo tou antre nan anviwònman an atravè aksidan nan faktori chimik yo. Nan kèk peyi, moun boule òdinatè, lòt pati elektrik, oswa câbles pita kolekte pati ki gen anpil valè tankou kwiv. Dife sa yo patikilyèman danjere nan anviwònman an ak moun. Gwo kantite gaz kabonik ki emèt nan trafik ak nan anpil izin elektrik ak faktori tou polye anviwònman an.
Katriyèm kalite polisyon afekte tè a. Nan anpil kote, twòp angrè antre nan tè a akòz agrikilti. Sa a ka gen yon efè prejidis sou dlo anba tè, pou egzanp. Anpil résidus nan espre yo tou depoze nan tè a. Pwazon ke yo jete neglijans yo patikilyèman move, pou egzanp, résidus espre, men tou, petwòl, lwil oliv, ak lòt likid.
Senkyèm kalite polisyon an soti nan plant nikleyè oswa bonm atomik. Yo emèt radyasyon envizib nan anviwònman an. Moun, bèt, ak plant yo vin malad ak li epi yo ka mouri nan li. Fatra ki pwodui nan plant nikleyè yo ap kontinye gaye pandan plizyè milye ane. Jouk jounen jodi a, pèsonn pa vrèman konnen ki kote pou estoke fatra nikleyè yo.
Anpil moun jodi a tou konte radyasyon ki soti nan telefòn mobil yo ak antèn yo kòm yon pati nan polisyon anviwònman an. Gen lòt ki gen ladan bri a, ki se sitou ki te koze pa trafik, men tou pa klòch legliz. Anpil moun konsidere twòp limyè tou kòm polisyon paske li deranje lavi natirèl bèt ak plant yo.
Ki sa ki patikilyèman move pou anviwònman an?
Sa depann de si sibstans yo trè toksik, konbyen lajan ki genyen, kote yo ye ak si yo disparèt natirèlman nan lanati. Metal lou tankou plon oswa Kadmyòm yo patikilyèman toksik. Trè ti kras nan sa a nesesè pou domaje lanati. Li pa enpòtan ki kote toksin sa yo ye.
Gaz kabonik se yon gaz. Li pa sèlman kreye pandan combustion, men tou nan pifò bèt vivan. Nou menm moun nou menm tou nou rann souf gaz kabonik. Pati vèt yo nan plant yo kraze gaz kabonik la ankò, sa ta dwe yon sik natirèl.
Boule chabon, lwil oliv ak gaz natirèl pwodui anpil gaz kabonik ke chanjman nan klima te kòmanse. Mond lan ap vin pi cho ak pi cho.
Twazyèmman, kote twal yo sitiye enpòtan. Plastik pa move sou bò wout la menm jan li ye nan lanmè paske tòti ak pwason ka manje l. Iranyòm se mwens move nan yon plant nikleyè pase lè li eksploze ak iranyòm nan distribye nan anviwònman an.
Li enpòtan tou konbyen tan bagay sa yo vle rete nan anviwònman an. Yon kale bannann disparèt trè byen vit atravè lanati. Yon bwat aliminyòm pran plis pase yon santèn ane ak yon boutèy PET alantou 500 ane. Dechè nan plant nikleyè yo gaye pou apeprè 100,000 ane. Glass pa degrade ditou nan lanati. Se konsa, li rete la prèske pou tout tan.
Èske li ka vin pi mal pase polisyon?
Menm pi mal pase polisyon se destriksyon anviwònman an. Forè plivye yo pèdi pou tout tan akòz debwazman. Se konsa pati nan anviwònman an detwi. Menm si yon marekaj oswa yon marè vide, anviwònman orijinal la detwi pou tout tan.
Min kapab tou detwi anviwònman an. Sa a aplike nan min louvri, sa vle di kote tè a retire yo nan lòd yo jwenn resous mineral tankou chabon oswa sèten metal. Mining gravye pou konkrè kapab tou gen efè sa a. Egzanp sa yo egziste tou nan peyi nou yo.
Aksidan endistriyèl kapab tou detwi anviwònman an nan yon zòn bay yo. Aksidan nan faktori chimik yo ka lage toksin fò nan lè a ak dlo. Aksidan an nan plant nikleyè Chornobyl detwi anviwònman an nan yon gran zòn.