Mary Allen
Chanjman nan klima se chanjman aktyèl la nan klima a. Kontrèman ak move tan an, klima vle di ki jan cho oswa frèt li ye nan yon kote sou yon peryòd tan ki long ak ki sa tan an anjeneral se tankou la. Klima a aktyèlman rete menm jan an sou yon peryòd tan ki long, kidonk li pa chanje oswa sèlman chanje trè dousman.
Klima a sou Latè chanje plizyè fwa sou peryòd tan ki long. Pou egzanp, te gen yon laj glas nan Old Stone Laj la. Lè sa a, li te pi frèt pase jodi a. Chanjman klimatik sa yo natirèl e yo gen plizyè kòz. Nòmalman, klima a chanje trè dousman, pandan plizyè syèk. Yon sèl moun pa ta remake yon chanjman konsa nan lavi li paske li ap deplase twò dousman.
Sepandan, kounye a n ap fè eksperyans chanjman nan klima k ap pase pi rapid, tèlman rapid ke tanperati yo ap chanje menm nan espas ki kout nan yon lavi moun. Klima a nan tout mond lan ap vin pi cho. Youn pale tou de chanjman nan klima, katastwòf klimatik, oswa rechofman planèt la. Kòz chanjman klima rapid sa a se pwobableman yon nonm. Lè moun sèvi ak tèm chanjman nan klima jodi a, anjeneral yo vle di katastwòf sa a.
Ki sa ki se efè a lakòz efè tèmik?
Sa yo rele efè a lakòz efè tèmik aktyèlman asire ke li se agreyab cho sou tè a epi li pa frèt frèt tankou nan espas. Atmosfè a, sa vle di lè ki antoure planèt nou an, konsiste de anpil gaz diferan. Kèk nan sa yo se sa yo rele gaz lakòz efè tèmik. Pi bon li te ye nan sa yo se gaz kabonik, abreje CO2.
Gaz sa yo kreye yon efè sou tè a ke jardinage, pa egzanp, itilize nan sèr yo oswa sèr yo. Sa yo "kay" vè kite tout limyè solèy la antre, men se sèlman yon pati nan chalè a soti. Glas la pran swen sa. Si yo kite yon machin nan solèy la pou yon tan long, ou ka obsève menm bagay la: li vin ensipòtab cho oswa menm cho nan machin nan.
Nan atmosfè a, gaz lakòz efè tèmik pran wòl nan vè. Pifò nan reyon solèy la rive nan tè a atravè atmosfè a. Sa lakòz yo chofe tè a. Sepandan, tè a tou bay chalè sa a ankò. Gaz lakòz efè tèmik asire ke se pa tout chalè a chape tounen nan espas. Sa a chofe tè a. Sa a se efè lakòz efè tèmik natirèl. Li enpòtan anpil paske san li pa ta gen yon klima bèl sou tè a.
Poukisa li vin pi cho sou tè a?
Plis gaz lakòz efè tèmik gen nan atmosfè a, se plis reyon chalè yo anpeche kite tè a. Sa a chofe tè a. Sa a se egzakteman sa ki te pase pou yon ti tan.
Kantite gaz lakòz efè tèmik nan atmosfè a ap ogmante pou plis pase yon santèn ane. Pi wo pase tout, toujou gen plis gaz kabonik. Yon gwo pati nan gaz kabonik sa a soti nan sa moun fè.
Nan 19yèm syèk la, te gen Revolisyon Endistriyèl la. Depi lè sa a, moun yo ap boule anpil bwa ak chabon. Pa egzanp, chabon yo itilize anpil pou pwodui elektrisite. Nan dènye syèk la, yo te ajoute boule lwil oliv ak gaz natirèl. Petwòl brit an patikilye se yon gaz enpòtan pou pifò nan mwayen transpò modèn nou yo: machin, otobis, bato, avyon, elatriye. Pifò nan yo boule gaz ki fèt ak petwòl nan motè yo pou lè yo boule, gaz kabonik lage.
Anplis de sa, yon anpil nan forè yo te koupe, espesyalman forè primitif. Sa a se patikilyèman danjere nan klima a depi pye bwa filtre gaz kabonik nan lè a epi konsa aktyèlman pwoteje klima a. Sepandan, si yo koupe e menm boule, CO2 adisyonèl lage nan atmosfè a.
Yon pati nan tè ki genyen nan fason sa a se itilize pou agrikilti. Gwo kantite bèt ke moun kenbe la tou mal klima a. Yon gaz lakòz efè tèmik menm pi danjere ki pwodui nan vant bèt yo: metàn. Anplis metàn, bèt ak teknoloji imen yo pwodui lòt gaz ki pa konnen. Kèk nan yo menm pi danjere nan klima nou an.
Kòm yon rezilta nan planèt la, anpil pèrmafrost ap dekonjle nan nò a. Kòm yon rezilta, anpil gaz yo lage nan tè a, ki tou chofe klima a. Sa a kreye yon sèk visye, epi li sèlman vin pi mal.
Ki konsekans chanjman nan klima?
Premye a tout, tanperati a sou tè a ap ogmante. Konbyen degre li pral monte difisil pou predi jodi a. Sa depann de anpil bagay, men sitou sou konbyen gaz lakòz efè tèmik nou moun pral soufle nan atmosfè a nan ane k ap vini yo. Syantis yo estime ke, nan pi move senaryo a, tè a ta ka chofe pa jis plis pase 5 degre nan 2100. Li te deja chofe sou apeprè 1 degre konpare ak tanperati a pre-endistriyèl nan 19yèm syèk la.
Sepandan, li pa pral menm bagay la tou toupatou, nimewo sa yo se sèlman yon mwayèn. Gen kèk rejyon ki pral chofe pi plis pase lòt. Aktik la ak Antatik, pou egzanp, gen anpil chans pou chofe patikilyèman fòtman.
Sepandan, chanjman nan klima gen konsekans toupatou sou planèt nou an. Glas la nan Aktik la ak Antatik ap fonn, omwen yon pati nan li. Se egzakteman menm bagay la tou pou glasye yo nan Alp yo ak nan lòt chenn mòn yo nan mond lan. Akòz yon gwo kantite dlo fonn, nivo lanmè a monte. Tè bò lanmè yo inonde kòm rezilta. Tout zile yo an danje pou yo disparèt, tankou sa yo ki abite, tankou Maldiv yo, Touvalu, oswa Palau.
Paske klima a ap chanje byen vit, anpil plant ak bèt pa pral kapab adapte yo ak li. Kèk nan sa yo pral pèdi abita yo epi evantyèlman vin disparèt. Dezè yo tou ap vin pi gwo. Move tan ekstrèm ak dezas natirèl ka rive pi souvan: gwo tanpèt loraj, gwo tanpèt, inondasyon, sechrès, elatriye.
Pifò syantis yo avèti nou pou nou kontinye chofe pi ba ke posib epi pou nou fè yon bagay sou chanjman nan klima rapid. Yo panse ke nan kèk pwen li pral twò ta ak klima a pral Lè sa a, espiral konplètman soti nan kontwòl. Lè sa a, konsekans yo ta ka katastwofik.
Ki jan ou fè konnen ke chanjman nan klima ap pase?
Pandan tout tan gen tèmomèt, moun yo te mezire ak anrejistre tanperati ki bò kote yo. Sou yon peryòd de tan, ou pral remake ke tanperati a ap toujou ap monte, ak pi vit ak pi vit. Yo te dekouvri tou ke tè a deja 1 degre pi cho jodi a pase li te sou 150 ane de sa.
Syantis yo te etidye ki jan klima nan mond lan te chanje. Pou egzanp, yo te egzamine glas la nan Aktik la ak Antatik. Nan tach ki fon nan glas la, ou ka wè ki jan klima a te tankou yon bon bout tan de sa. Ou ka wè tou ki gaz ki te nan lè a. Syantis yo te dekouvri ke te gen mwens gaz kabonik nan lè a pase jodi a. Apati sa a, yo te kapab kalkile tanperati a ki te genyen nan yon moman yo bay.
Prèske tout syantis yo tou nan opinyon ke nou gen depi lontan santi efè yo nan chanjman nan klima. Ane 2015 a 2018 yo te kat ane ki pi cho atravè lemond depi lè yo te obsève move tan an. Te gen tou mwens glas lanmè nan Aktik la nan dènye ane yo pase te gen kèk deseni de sa. Nan ete 2019 la, yo te mezire nouvo tanperati maksimòm isit la.
Se vre ke pèsonn pa konnen pou sèten si evènman move tan sa yo aktyèlman gen rapò ak chanjman nan klima. Te toujou gen move tan. Men, li sipoze ke yo pral rive pi souvan e menm plis ekstrèmman akòz chanjman nan klima. Se konsa, prèske tout syantis yo konvenki ke nou deja santi efè yo nan chanjman nan klima ak ke li akselere. Yo ankouraje w pou w aji pi vit posib pou anpeche konsekans ki pi mal toujou. Sepandan, toujou gen moun ki kwè ke chanjman nan klima pa egziste.
Èske ou ka sispann chanjman nan klima?
Se sèlman nou moun ki ka sispann chanjman nan klima paske nou menm tou nou lakòz li. Nou ap pale de pwoteksyon klima. Gen plizyè fason pou pwoteje klima a.
Bagay ki pi enpòtan an se lage mwens gaz lakòz efè tèmik nan atmosfè a. Premye a tout, nou dwe eseye ekonomize enèji otank posib. Lenerzi ki nou ankor bezwen i devret prensipalman lenerzi renouvlab, prodiksyon ki pa prodwi okenn gaz kabonik. Nan lòt men an, ou ka asire tou ke gen mwens gaz lakòz efè tèmik nan lanati. Lè yo plante nouvo pye bwa oswa lòt plant, osi byen ke pa mwayen teknik, gaz lakòz efè tèmik yo dwe retire nan atmosfè a.
Nan 2015, peyi atravè mond lan te deside limite rechofman planèt la nan yon maksimòm de 2 degre. Yo menm deside eseye tout bagay pou fè yo mwatye yon degre pi piti. Sepandan, depi yon rechofman anviwon 1 degre te deja reyalize, moun yo dwe aji trè vit pou objektif la reyalize.
Anpil moun, sitou jèn yo, panse ke politisyen yo ap fè twò piti pou sove klima a. Yo òganize manifestasyon epi mande plis pwoteksyon klima. Manifestasyon sa yo ap fèt kounye a nan tout mond lan e sitou vandredi. Yo rele tèt yo "Fridays for Future" nan lang angle. Sa vle di an Alman: "Vandredi pou lavni." Manifestan yo se nan opinyon ke nou tout sèlman gen yon avni si nou pwoteje klima a. Ak nan lòd reyalize objektif sa a, chak moun ta dwe konsidere sa yo ka fè pou amelyore pwoteksyon klima.