He mau mammals ka ilio. No ka poʻe ʻepekema, he ʻohana holoholona ka ʻīlio me nā alopeke. Ke noʻonoʻo ka hapa nui o ka poʻe i ka ʻīlio, noʻonoʻo lākou i ka mea i kapa ʻia e nā ʻepekema he ʻīlio kūloko. Ua kapaia ke kane he kane, ua kapaia ka wahine he uhau, a ua kapaia ka holoholona opio he ilio.
Ua hoʻomaka nā ʻīlio home me ka ʻīlio hae: Ua maʻa nā kānaka i nā ʻīlio hae i mau tausani makahiki i hala. Aia nā ʻike e hōʻike ana i ka noho ʻana o ke kanaka me nā ʻīlio ma mua o 30,000 mau makahiki i hala. Ua loli nā ʻīlio, ua hānai pinepine nā kānaka i nā ʻīlio i lilo lākou i mea āna i makemake ai. I kēia lā aia ma kahi o 800 mau ʻīlio ʻīlio.
He mea pono loa ka ilio no ka hahai holoholona, malama lakou i kanaka mehana a hakaka lakou me na enemi. I kēia mau lā he mau hana kūikawā ko kekahi mau ʻīlio, no ka laʻana, kōkua lākou i ka poʻe makapō e ʻimi i ko lākou ala. Hiki iā ʻoe ke kiaʻi i kekahi mea a me nā hipa hānai pū kekahi. Eia naʻe, aia ka hapa nui o nā ʻīlio i kēia lā i hiki i nā kānaka ke hauʻoli iā lākou. Ua ʻōlelo ʻia aia ma luna o 500 miliona mau ʻīlio ma ka honua.
ʻAʻole ʻike maikaʻi nā ʻīlio, akā pilikia lākou i ka hoʻokaʻawale ʻana i nā kala. Akā, he mau pepeiao maikaʻi ko lākou no ia mea. Lohe lākou i nā leo kiʻekiʻe loa ʻaʻole hiki i ke kanaka ke lohe. Ma luna o nā mea a pau, he ʻala maikaʻi nā ʻīlio, he miliona mau manawa ʻoi aku ka maikaʻi ma mua o ke kanaka. ʻAʻole pili wale kēia i ka ihu lōʻihi, no ka mea he nui nā ʻīlio ʻīlio i ka ihu pōkole. ʻO ke ʻano ikaika o ka ʻala mai ka hoʻohana ʻana o nā ʻīlio i kahi ʻāpana nui o ka lolo e ʻike i nā pilau ma mua o ke kanaka.
No ke aha e mālama ai nā kānaka i nā ʻīlio?
Manaʻo ka hapa nui o nā ʻīlio i ka poʻe he hoaaloha a i ʻole he mau lālā hou o ka ʻohana. Hana maikaʻi kēia me nā ʻīlio no ka mea he mau holoholona pūʻulu e like me nā ʻīlio hae. Ke kūpaʻa nei lākou i ka ʻeke, ʻoi aku ka nui o ke alakaʻi. ʻAʻole lākou makemake e haʻalele ʻia i waho o ka ʻeke no ka mea ʻaʻole hiki iā lākou ke ʻimi hoʻokahi a make i ka pōloli. No ke kumu hoʻokahi, mālama lākou a pale i ko lākou ʻohana a i ko lākou home.
Ua like loa ia me na ilio kahu. Hānau ʻia ka ʻīlio puaʻa maikaʻi i waena o ka ʻohana. A laila ʻōlelo ʻo ia ʻo nā hipa a pau he mau kaikaina a i ʻole nā pili pili ʻē aʻe i loko o ka ʻeke. No laila, pale ʻo ia i nā hipa a i ʻole nā holoholona ʻē aʻe o ka ʻohana. He mea koʻikoʻi kēia i kēia manawa ma mua o ka wā ma mua no ka mea ʻoi aku ka nui o nā bea a me nā ʻīlio hae ma ke ʻano ma mua o ka wā ma mua.
Hoʻolohe nā ʻīlio mākaʻi i ko lākou haku me ke ʻano ʻole. Ua aʻo lōʻihi lākou i hiki iā lākou ke loaʻa nā mea liʻiliʻi e like me ke kī. No ka hana ʻana i kēia, pono lākou e aʻo e ʻimi i kahi wahi ma kahi ʻōnaehana kikoʻī. Pono lākou e aʻo no ka manawa lōʻihi i ka hopu ʻana i ka lawehala me ka ʻole o ka hōʻeha ʻana iā ia.
ʻO nā ʻīlio lāʻau lāʻau kekahi ʻano ʻīlio mākaʻi. ʻO kāna mea kūikawā ʻo ka honi lāʻau. Hana lākou i kēia i ka wā mākaʻikaʻi ma kekahi mau wahi, ʻoi aku hoʻi ma nā palena ʻāina a me nā mokulele. No lākou, ua like ia me ka pāʻani. I kēlā me kēia manawa e honi lākou i kahi lāʻau lapaʻau, loaʻa iā lākou kahi makana liʻiliʻi i uku.
He ʻīlio ʻike kūikawā hoʻi ka ʻīlio avalanche. Honi ʻo ia i ka poʻe e moe ana ma lalo o ka hau hau a i ʻole ma lalo o ka ʻauwaha pōhaku. Hana ʻia me ka pōhaku i hāʻule koke. Hoʻohana ʻia nā ʻīlio Avalanche e hana i nā hale i hiolo, no ka laʻana ma hope o ke ōlaʻi.
Kōkua ka ʻīlio alakaʻi i ka poʻe makapō e ʻimi i ko lākou ala. ʻO kona inoa maoli ka ʻīlio alakaʻi no ka makapō no ka mea, alakaʻi ʻo ia i ka makapō. He lōʻihi ka manawa e aʻo ai nā ʻīlio alakaʻi no ka makapō. Mai makaʻu ʻoe i ke ahi, no ka laʻana. Pono ʻoe e ʻike i ka ʻōmaʻomaʻo o ke kukui kaʻa, a laila neʻe i mua. Inā ʻulaʻula, e noho i lalo. Nui nā mea ʻē aʻe i hoʻohui ʻia. Lawe nā ʻīlio alakaʻi no ka makapō i kahi hōʻailona kūikawā i ʻike ʻia e ka poʻe ʻike. He lima paʻa ko lākou ma ko lākou kua i hiki ke alakaʻi ʻia ka makapō e ia.
He hana koʻikoʻi ko nā ʻīlio sled. ʻIke ʻoe iā lākou mai ka ʻākau loa. ʻO ka hapa nui o lākou no ka ʻano huskies. Makemake lākou e holo a hoʻomau loa. He hulu mānoanoa nō hoʻi ko lākou, no laila hiki iā lākou ke noho i ka pō i ka hau me ka make ʻole o ka hau. Pono ʻoe e hoʻomaʻamaʻa maikaʻi i nā ʻīlio sled i kā lākou hana. Mai keʻano,ʻaʻole lākou i maʻa i ka hukiʻana i kekahi mea me ke kaula a pili mau i kekahi i kekahi.
Pehea ka hanau ana o na ilio?
Pono nā ʻīlio ma kahi o hoʻokahi makahiki ma mua o ka loaʻa ʻana o nā ʻīlio. Kāhea ʻia ka hana hou ʻana. Hoʻomaka mua kēia i nā ʻīlio liʻiliʻi a ma hope i nā ʻīlio nui. Hiki ke hana i kēlā me kēia manawa o ka makahiki.
Mākaukau wale ka pipi no ka moe kolohe ke oʻo ka ʻōpuʻu i loko o kona ʻōpū. 'Ōlelo lākou hiki ke uhi. Makemake mau nā kāne olakino e hana i kēia. Hoʻomaka ka hāpai ʻana me ka fertilization. He ʻeiwa pule ka lōʻihi no nā ʻīlio ʻīlio a pau, ʻo ia hoʻi ma kahi o ʻelua mahina.
Eia naʻe, hilinaʻi nui ka nui o nā holoholona ʻōpio i ka ʻano. ʻEkolu a ʻumikūmālua i ka pā, ʻo ia ka inoa o ka hānau ʻana. 'Ōlelo lākou: Ua hānau'ōpiopio ka pipi. Inu nā ʻīlio i ka waiū mai ko lākou makuahine no ka mea he ʻīlio nā ʻīlio.
Pono nā ʻīlio e noho me ko lākou makuahine a me nā kaikaina. Pono ʻoe e aʻo e noho pū me lākou a e hana pono. Hiki iā ʻoe ke hoʻohana iā lākou i nā leo kūikawā, e like me ke kani kani. Pili ia i ka mea āu e makemake ai e lilo ka ʻīlio ma hope.
Lawe ʻia nā ʻīlio e ko lākou makuahine a me nā kaikaina a kūʻai ʻia. He hoʻomāinoino kēia no nā holoholona. ʻAʻole hiki ke hoʻomaʻamaʻa pono ʻia nā ʻīlio e like me ia. ʻAʻole lākou e aʻo pehea e hana pono ai i nā kānaka a me nā ʻīlio.
ʻO nā ʻīlio ʻīlio nui maʻamau ke ola ma lalo o ʻumi makahiki. ʻO nā ʻīlio liʻiliʻi liʻiliʻi pinepine ia i ʻoi aku ma mua o 15 mau makahiki. Ua ʻōlelo ʻia ka moʻolelo no kahi ʻīlio i piha i ka makahiki 29. ʻAʻole i ʻike nā kānaka ʻepekema i ke kumu e ulu ai nā ʻīlio liʻiliʻi ma mua o nā ʻīlio nui.